Ngày Tam Phục không còn xa lạ, đặc biệt với những ai quen thuộc với cách tính thời tiết theo lịch âm. Đây là giai đoạn được xem là nóng nhất trong năm, thường rơi vào giữa mùa hè, gắn liền với sự chuyển biến của thiên nhiên và nhịp sống con người. Không chỉ là một hiện tượng thời tiết, Tam Phục còn mang ý nghĩa văn hóa và tín ngưỡng sâu sắc, phản ánh cách người xưa thích nghi và ứng xử với môi trường xung quanh.

Nguồn gốc của Ngày Tam Phục

Tam Phục có nguồn gốc từ văn hóa cổ đại, dựa trên lịch pháp âm dương và quan sát thiên văn. Theo cách tính này, Tam Phục bao gồm ba giai đoạn nóng nhất trong năm: Sơ Phục, Trung Phục và Mạt Phục. Mỗi giai đoạn kéo dài khoảng 10 ngày, ngoại trừ một số năm đặc biệt khi Trung Phục có thể dài hơn, tổng cộng khoảng 30 đến 40 ngày. Khoảng thời gian này thường rơi vào tháng 6 đến tháng 8 Dương lịch, trùng với cao điểm mùa hè oi bức ở Đông Á, trong đó có Việt Nam.

Việc xác định Tam Phục dựa trên hệ thống Can Chi trong lịch âm. Sơ Phục bắt đầu vào ngày "Canh" thứ ba sau tiết Hạ Chí (giữa tháng 6 Dương lịch), Trung Phục là ngày "Canh" thứ tư, còn Mạt Phục là ngày "Canh" đầu tiên sau tiết Lập Thu (đầu tháng 8). Để tính ngày này, người ta xác định tiết Hạ Chí, tìm các ngày có Thiên Can "Canh" theo chu kỳ 10 ngày. Ngày "Canh" thứ ba sau Hạ Chí là Sơ Phục, ngày "Canh" thứ tư là Trung Phục, còn ngày "Canh" đầu tiên sau tiết Lập Thu là Mạt Phục.

Mặc dù cách tính khá phức tạp, nhưng từ lâu, Tam Phục đã trở thành một phần quan trọng trong đời sống nông nghiệp. Chữ "Phục" mang ý nghĩa "nằm im, ẩn mình", thể hiện hiện tượng âm khí bị dương khí áp chế xuống mặt đất, đồng thời cũng diễn tả sự oi bức khiến con người và vạn vật như phải "trốn" khỏi cái nóng gay gắt. Trong ba giai đoạn, Trung Phục là thời điểm nóng nhất. Hai tiết khí Tiểu Thử và Đại Thử trong Tam Phục đều đánh dấu giai đoạn khắc nghiệt nhất của mùa hè. Tam Phục không chỉ là hiện tượng thời tiết mà còn được xem như một thử thách của thiên nhiên đối với sức chịu đựng của con người, đòi hỏi sự thích nghi và chuẩn bị kỹ lưỡng.

Ý nghĩa của Ngày Tam Phục

Tam phục không chỉ đơn thuần là một khái niệm về thời tiết, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong đời sống tinh thần và thực tiễn của người xưa. Đối với một quốc gia có nền kinh tế nông nghiệp lâu đời như Việt Nam, thời tiết đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định mùa màng. Giai đoạn Tam phục thường trùng với thời điểm cây lúa phát triển mạnh, nhưng cũng dễ bị ảnh hưởng bởi hạn hán hoặc sâu bệnh do nhiệt độ cao. Người nông dân xưa dựa vào khoảng thời gian này để điều chỉnh công việc đồng áng, chăm sóc mùa màng sao cho phù hợp.

Bên cạnh đó, Tam phục còn gắn liền với quan niệm về sức khỏe con người. Theo y học cổ truyền phương Đông, mùa hè là thời điểm dương khí trong cơ thể vượng nhất nhưng cũng dễ mất cân bằng nếu không biết giữ gìn. Cái nóng oi bức có thể khiến cơ thể mệt mỏi, mất nước, thậm chí sinh bệnh. Vì vậy, người xưa có nhiều phương pháp ứng phó để bảo vệ sức khỏe trong giai đoạn này.

Tránh nắng nóng, người dân ra đồng từ nửa đêm, Nguồn: Doanh nghiệp kinh tế xanh

Trong văn hóa Việt Nam, dù không có những nghi lễ chính thức như Tết Nguyên đán, Tam phục vẫn gắn liền với nhiều thói quen sinh hoạt và ẩm thực đặc trưng. Một trong những phong tục phổ biến là ăn các món giúp thanh nhiệt cơ thể. Cháo đậu xanh – nấu từ đậu xanh, gạo nếp và đôi khi thêm lá dứa – là món ăn được nhiều người lựa chọn. Theo quan niệm dân gian, đậu xanh có tính mát, giúp giải độc, hạ nhiệt và bổ sung năng lượng trong những ngày oi ả.

Ngoài ra, nước sâm bổ lượng cũng là thức uống giải nhiệt được ưa chuộng, gồm các nguyên liệu như nhãn nhục, hạt sen, táo tàu, rong biển và đường phèn. Không chỉ ngon miệng, loại nước này còn là bài thuốc dân gian giúp cơ thể khỏe mạnh, chống lại cái nóng oi bức của Tam phục. Về thói quen sinh hoạt, người Việt xưa thường hạn chế ra ngoài vào những giờ nắng gắt, đặc biệt là giữa trưa. Họ tìm bóng râm dưới mái hiên, gốc đa hoặc nghỉ ngơi trong nhà để tránh say nắng. Trẻ em được khuyến khích chơi trong nhà, còn người lớn tranh thủ làm các công việc nhẹ nhàng như đan lát, sửa chữa nông cụ.

Ngày nay, với sự phát triển của khoa học và công nghệ, cái nóng của Tam phục dường như không còn quá khắc nghiệt như trước. Máy điều hòa, quạt điện và các thiết bị hiện đại giúp con người thích nghi tốt hơn với mùa hè. Tuy nhiên, khái niệm Tam phục vẫn tồn tại trong đời sống, đặc biệt ở các vùng nông thôn, nơi người dân vẫn giữ thói quen ăn uống và sinh hoạt theo mùa.

Hơn nữa, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, Tam phục còn là lời nhắc nhở về sự thay đổi của thiên nhiên. Nhiệt độ ngày càng tăng cao, những đợt nắng nóng kéo dài hơn buộc con người phải suy nghĩ nghiêm túc về việc bảo vệ môi trường và thích nghi với điều kiện sống mới.

Ngày Tam phục không chỉ là một hiện tượng thời tiết mà còn là một phần của văn hóa, lịch sử và lối sống của người Việt. Từ những phong tục xa xưa đến các thói quen giản dị, nó thể hiện sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, giữa truyền thống và hiện đại. Dù thời gian có thay đổi, ý nghĩa của Tam phục vẫn còn nguyên giá trị, như một lời nhắc nhở về sự kiên nhẫn, thích nghi và trân trọng những điều bình dị trong cuộc sống.

Tag: