Tóm tắt nội dung: Một nghiên cứu mới tiết lộ rằng người mắc chứng aphantasia (những người không thể hình dung hình ảnh trong tâm trí) có khả năng "đề kháng" cao hơn trước những ý nghĩ hình ảnh vô thức, ví dụ như tưởng tượng một con voi màu hồng. Trong khi những người có trí tưởng tượng phong phú thường gặp phải hình ảnh xâm nhập không mong muốn, thì người mắc aphantasia lại chuyển hướng suy nghĩ của họ sang các quá trình tư duy khác như ý tưởng trừu tượng hoặc "mơ mộng bằng âm thanh".

Điều này cho thấy aphantasia là một phần trong sự đa dạng tự nhiên của bộ não con người. Dù không thể tưởng tượng hình ảnh, họ lại có lợi thế là ít bị xâm nhập bởi những hình ảnh không mong muốn. Kết quả này thách thức giả định rằng việc "tưởng tượng hình ảnh" là điều mà ai cũng có thể làm được, đồng thời tôn vinh những cách thức độc đáo mà mỗi người điều hướng dòng suy nghĩ của mình.

Những điểm chính:

- Aphantasia là gì? Những người mắc aphantasia không thể tự hình dung hình ảnh và ít bị ảnh hưởng bởi các ý nghĩ hình ảnh xâm nhập.

- Ý nghĩ xâm nhập: Người có trí tưởng tượng mạnh mẽ thường gặp phải hình ảnh xâm nhập khó kiểm soát.

- Sự đa dạng tư duy: Aphantasia mang lại lợi thế giảm hình ảnh xâm nhập và phát triển các kiểu "mơ mộng" khác như suy nghĩ trừu tượng hoặc tưởng tượng bằng âm thanh.

"Bảo một người đừng nghĩ về một con voi hồng thì ngay lập tức hình ảnh con voi ấy lại chiếm trọn tâm trí họ!"

Câu trích này từ tiểu thuyết City in the Sky (1974) của Curt Siodmak minh họa rõ ràng việc dập tắt suy nghĩ là điều rất khó khăn. “Đừng nghĩ về con voi hồng” từ lâu đã trở thành ví dụ kinh điển cho việc cố gắng tránh hình dung một điều gì đó lại càng khiến nó bám chặt trong đầu.

Nghiên cứu cho thấy, nhiều người trong số các bạn, khi đọc đến “con voi hồng”, có thể ngay lập tức tưởng tượng ra nó.

Tuy nhiên, với những người mắc chứng aphantasia như chúng tôi, việc này thật khó hiểu. Chúng tôi không thể tưởng tượng hình ảnh một con voi hồng - hay bất kỳ điều gì - trong đầu.

Nghiên cứu mới của chúng tôi khẳng định rằng “vấn đề con voi hồng” không phải là chuyện của tất cả mọi người. Một số người, như những người mắc aphantasia, có thể ngăn chặn hoàn toàn những hình ảnh vô thức xâm nhập vào tâm trí mình.

Aphantasia là gì?

Người mắc chứng aphantasia không thể tự tưởng tượng ra hình ảnh trong tâm trí. Ví dụ, nếu bạn bảo chúng tôi đừng nghĩ đến một con voi màu hồng, chúng tôi sẽ không hình dung ra nó - đơn giản là vì chúng tôi không thể.

Ban đầu, aphantasia thường được xem như một “khiếm khuyết”. Khi phát hiện mình mắc chứng này, nhiều người cảm thấy hụt hẫng vì nhận ra người khác có thể làm được điều mà họ không thể. Chẳng hạn, họ không thể “nhìn thấy” các nhân vật trong sách hay “tưởng tượng” khuôn mặt của người thân yêu khi xa cách.

Tuy nhiên, những “khiếm khuyết” này thường được bù đắp bằng ưu điểm riêng. Một số nghiên cứu cho thấy những người mắc aphantasia (hay còn gọi là aphantasics) có khả năng đề kháng tốt hơn trước các suy nghĩ hình ảnh xâm nhập không mong muốn.

Hãy thử nhìn theo góc độ khác: aphantasics chỉ là một phần trong sự đa dạng tự nhiên của tư duy con người. Khả năng hình dung ở mỗi người rất khác nhau. Trong khi người mắc aphantasia không thể hình dung, đa số mọi người có khả năng trung bình và một số ít có trí tưởng tượng cực kỳ sống động.

Hình ảnh sống động và "suy nghĩ xâm nhập"

Trong nghiên cứu mới, chúng tôi đã xem xét mối liên hệ giữa cường độ trí tưởng tượng của con người và khả năng ngăn chặn hình ảnh không chủ đích xâm nhập. Những người có trí tưởng tượng mạnh mẽ thường xuyên gặp phải hình ảnh xâm nhập ngoài ý muốn, ngay cả khi họ cố ngăn chặn. Kết quả này có thể dự đoán được thông qua hoạt động của não bộ.

Nhiều người có thể thấy thích thú khi tưởng tượng ra những khung cảnh chi tiết, rõ nét bất cứ khi nào họ muốn. Nhưng điều này có cái giá của nó: họ khó mà "tắt" được những hình ảnh này khi không mong muốn.

Ngược lại, hầu hết mọi người có trí tưởng tượng ít sống động hơn, nhưng bù lại, họ dễ dàng hơn trong việc kiểm soát và “dập tắt” những suy nghĩ này.

Liệu người mắc chứng aphantasia có một tâm trí “bình yên” chăng?

Người mắc aphantasia hầu như không gặp phải những hình ảnh xâm nhập ngoài ý muốn. Nhưng điều đó có đồng nghĩa với việc họ có một tâm trí yên bình không?

Trong nghiên cứu của chúng tôi, những người có khả năng hình dung kém, ít khi tưởng tượng những thứ họ cố gắng “không nghĩ đến”. Tuy nhiên, họ lại có xu hướng lang thang trong suy nghĩ nhiều hơn.

Nếu điều này cũng đúng với người mắc aphantasia, thay vì hình dung hình ảnh mà chúng tôi cố quên đi, tâm trí chúng tôi có thể chuyển sang những ý nghĩ khác - như tối nay ăn gì chẳng hạn. Vì vậy, chúng tôi không hẳn có một tâm trí yên bình hơn, mà chỉ đơn giản là ít bị ám ảnh bởi những điều đang cố gắng gạt ra khỏi đầu.

Người mắc aphantasia có mơ mộng không?

Dựa trên chính trải nghiệm của chúng tôi, có thể khẳng định rằng ít nhất một số người mắc aphantasia vẫn có suy nghĩ “lang thang”. Nhưng khi tâm trí chúng tôi “đi lạc”, nó không xuất hiện dưới dạng hình ảnh. Trải nghiệm này hoàn toàn khác biệt.

Khi tâm trí Derek lang thang, anh ấy tưởng tượng ra các cuộc hội thoại bằng âm thanh và cảm giác như đang trò chuyện. Vì “mơ mộng” thường gắn liền với hình ảnh, nên mãi gần đây Derek mới nhận ra những cuộc hội thoại tưởng tượng này chính là một dạng daydreaming của mình.

Loren thì không thể hình dung hình ảnh hay âm thanh. Khi tâm trí cô ấy lang thang, cô ấy trải nghiệm suy nghĩ qua cảm giác về kết cấu (như sờ vào vật gì đó) và cảm giác di chuyển tưởng tượng. Đây chính là cách cô ấy “mơ mộng”.

Người mắc aphantasia có kháng cự tốt hơn trước chấn thương tâm lý không?

Có lẽ là vậy.

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy người mắc aphantasia có khả năng đề kháng tốt hơn trước những hình ảnh xâm nhập ngoài ý muốn. Nhưng cần có thêm nghiên cứu để xác định xem liệu điều này có giúp họ ít bị tái trải nghiệm chấn thương không, hay chấn thương chỉ đơn giản xuất hiện dưới những dạng trải nghiệm tưởng tượng khác.

Tóm tắt nghiên cứu:

Bạn có bao giờ cố gắng không nghĩ về một con voi hồng không? Chắc chắn rồi, nó lại càng xuất hiện trong đầu! Nghiên cứu này khám phá mối liên hệ giữa khả năng tưởng tượng của chúng ta và liên kết não bộ.

Khả năng tưởng tượng hình ảnh trong tâm trí của con người có sự khác biệt rất lớn. Điều này trải dài từ chứng aphantasia bẩm sinh (không thể hình dung hình ảnh suốt đời) đến hyper-phantasia (khả năng tưởng tượng sống động như nhìn thấy thật).

Trong khi aphantasia thường được xem như một "khiếm khuyết", có khả năng việc không thể hình dung hình ảnh lại mang đến một lợi thế, đó là khả năng đề kháng tốt hơn trước những ý nghĩ xâm nhập không mong muốn (vốn thường xuất hiện dưới dạng hình ảnh tưởng tượng).

Để kiểm chứng giả thuyết này, chúng tôi đã thực hiện nghiên cứu như sau:

- Yêu cầu người tham gia tưởng tượng hoặc cố gắng không tưởng tượng các trải nghiệm hình ảnh và âm thanh khác nhau.

- Trong quá trình đó, chúng tôi ghi lại hoạt động não bộ của họ bằng phương pháp điện não đồ (EEG).

Kết quả nghiên cứu

- Độ sống động trong khả năng hình dung tự nguyện của mỗi người có thể dự đoán việc họ có gặp hình ảnh xâm nhập hay không. Ví dụ: nếu được yêu cầu "đừng nghĩ đến một con voi hồng", người có trí tưởng tượng mạnh sẽ dễ gặp hình ảnh con voi đó hơn.

- Tần suất xuất hiện hình ảnh xâm nhập và độ sống động của trí tưởng tượng có liên quan đến các hoạt động não bộ như: Khả năng ức chế kém (disinhibition), Trí nhớ làm việc (working memory), Cơ chế phản hồi thần kinh (neural feedback).

Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy khả năng gặp phải hình ảnh tưởng tượng ngoài ý muốn tăng tỷ lệ thuận với độ sống động trong trí tưởng tượng thường ngày của một người.

Tag: Aphantasia