Một năm làm nhà, ba năm làm cửa

Xin được nhắc lại: Cửa là một bộ phận rất quan trọng của công trình kiến trúc. Người xưa đã có câu: “Một năm làm nhà, ba năm làm cửa”. Điều này vừa nói khái quát tính quan trọng của cửa trong xây dựng nhà ở, vừa đề cập tới sự công phu, mất thời gian của công đoạn chế tạo cửa. Trước kia, cửa đều được làm bằng gỗ (không kể những loại cửa “tạm” làm bằng tranh, tre, nứa, lá). Và để có chất lượng cửa gỗ tốt thì không thể không… mất thời gian. Từ những công đoạn ban đầu như: hạ cây, xẻ gỗ, ngâm sấy gỗ…; rồi tới công đoạn dựng khung, làm cánh, trang trí, trạm trổ, làm đẹp bề mặt; cuối cùng là lắp dựng… tất cả đều đòi hỏi sự cẩn thận, chu đáo, đòi hỏi cả tài năng và cả tâm huyết của người thợ mộc. Vì vậy mà xưa kia, phần cửa nói riêng và phần gỗ nói chung trong ngôi nhà thường được chủ nhà đặt trước, chuẩn bị rất sớm trong quá trình xây nhà; từ khi còn chưa đổ đất san nền, làm móng cho ngôi nhà.

Cửa là một bộ phận kiến trúc quan trọng trong ngôi nhà, và còn chứa đựng những yếu tố văn hóa, tín ngưỡng.

Cửa quan trọng không chỉ ở góc độ công năng sử dụng mà còn biểu thị nhiều yếu tố tinh thần, tín ngưỡng. Cửa gắn liền với nhà, thành cụm từ ghép “Nhà - cửa” hay “cửa - nhà”. Ngôi nhà sang đẹp cũng nhờ cửa. “Nhà cao cửa rộng” là quan niệm, là mơ ước về một nơi chốn định cư, một cuộc sống hạnh phúc. Dù giàu hay nghèo, khi làm nhà ai cũng muốn làm bộ cửa chính thật đẹp, thật tốt (trong khả năng riêng của mình). Ở một góc độ khác, cửa quan trọng với ngôi nhà bởi hướng; hướng nhà là hướng của cửa chính. Làm nhà phải xem hướng cửa, sao cho phù hợp với địa lý, môi trường tự nhiên, hợp với mệnh - tuổi của chủ nhân. Rồi lại đóng cửa sao cho có kích thước đẹp, rơi vào cung tốt để may mắn, phát tài lộc. Rõ ràng cửa không chỉ đơn thuần là một bộ phận kiến trúc của ngôi nhà; mà là một yếu tố truyền thống tín ngưỡng có ảnh hưởng lớn trong đời sống văn hóa của mọi tầng lớp.

Điểm danh các loại cửa

- Cửa gỗ tự nhiên: Gỗ là một loại vật liệu tự nhiên; gỗ có mặt ở khắp mọi nơi từ đồng bằng tới miền núi. Trước khi có các loại vật liệu mới, thì cửa gỗ (tự nhiên) là sự lựa chọn duy nhất. Cửa gỗ cũng bền cùng thời gian, dễ thay đổi, điều chỉnh, sửa chữa. Cho dù hiện nay có rất nhiều loại cửa được làm bằng vật liệu mới thì cửa gỗ vẫn được ưa chuộng, dù giá càng ngày càng cao do nguồn gỗ khan hiếm.

Tuy nhiên, ngoài nhược điểm là… đắt (trong bối cảnh thị trường hiện nay); thì gỗ cũng có những nhược điểm muôn thủa: Đó là dễ cong vênh, bị mối mọt xâm hại, khả năng chịu ẩm, chịu nước kém và đặc biệt là khả năng chống cháy kém.

Cửa gỗ tự nhiên sử dụng trong nội thất luôn được ưa chuộng bởi chất cảm của vật liệu - lành và ấm áp.

Cửa gỗ dễ phù hợp với đồ nội thất bằng gỗ.

- Cửa gỗ công nghiệp: Cửa gỗ công nghiệp ngày càng được sử dụng nhiều khi mà gỗ tự nhiên khan hiếm. Cửa gỗ công nghiệp được chế tạo từ gỗ công nghiệp, loại gỗ này được tái chế từ phế liệu gỗ tự nhiên nên nói chung rẻ hơn, và có ưu điểm ít bị cong vênh co ngót. Cửa gỗ công nghiệp cũng cho cảm giác gần gũi như gỗ tự nhiên, phù hợp dùng cho nhà ở. Tuy nhiên, cửa gỗ công nghiệp chỉ phù hợp với những kiểu cửa trơn phẳng đơn giản; khả năng chịu ẩm, chịu nước hay điều kiện thời tiết khắc nghiệt cũng kém hơn so với cửa gỗ tự nhiên.

Cửa gỗ công nghiệp ngày càng phổ biến, thường có hình thức đơn giản.

- Cửa nhôm: So với gỗ, nhôm là một loại vật liệu mới; nhưng trong lịch sử xây dựng thì nhôm đã được sử dụng từ rất lâu để làm cửa. Cửa nhôm có ưu điểm là nhẹ, không bị phá hủy trong điều kiện thông thường (mối mọt, han rỉ…); không bị cong vênh co ngót; khả năng chịu ẩm, chịu nước, chịu nhiệt và chống cháy tốt. Cửa nhôm thường được kết hợp với kính, gọi là cửa nhôm – kính, và có thể làm được khung những vách cửa lớn mà với chất liệu gỗ khó hoặc không làm được.

Cửa nhôm kính cho cảm giác nhẹ, thoáng, phù hợp với những ô cửa lớn.

- Cửa nhựa và cửa nhựa lõi thép: Hai loại này ra đời muộn hơn so với cửa nhôm. Vật liệu nhựa tuy không thể “ấm áp, gần gũi” bằng gỗ, nhưng cũng không quá "lạnh lẽo" như nhôm hay kim loại. Cửa nhựa lõi thép là một loại vật liệu mới, hiện nay được sử dụng nhiều bởi những ưu điểm của nó. Đó là khả năng bền vững trong điều kiện môi trường tự nhiên; kín khít, cách âm, cách nhiệt tốt; cho phép làm linh hoạt theo thiết kế với nhiều cơ chế đóng mở (cùng phụ kiện), kết cấu chắc - khỏe (do có lõi thép), chất cảm bề mặt tương đối thân thiện.

Cửa nhựa lõi thép có màu trắng phù hợp cho kiến trúc hiện đại, làm thoáng không gian.

- Cửa sắt: Cửa sắt, cổng sắt được sử dụng với mục đích chính là để bảo vệ. Nói chung loại cửa này trong công trình nhà ở không nhiều so với các loại khác; thường chỉ là một vài bộ tại những vị trí quan trọng dễ bị phá hoại cơ học, đột nhập như cửa chính, cửa hậu (nếu có), cửa sân thượng. Cửa sắt - nghe có vẻ hơi nặng nề, lạnh lẽo; nhưng lại có thể trở nên rất có duyên với sáng tạo có cá tính của kiến trúc sư, và bởi thường được làm thủ công, chế tạo theo bản vẽ thiết kế.

Cửa sắt với tác dụng chính là bảo vệ an toàn nhưng có tác dụng thông thoáng, và có thể là một phần trang trí cho kiến trúc.

Một loại cửa khác, dù không làm bằng chất liệu sắt nhưng có thể xếp vào nhóm này là cửa cuốn. Cửa cuốn được làm bằng hợp kim nhôm, cũng là cửa bảo vệ. Cửa cuốn có ưu điểm là không chiếm diện tích trên mặt bằng, song chỉ tiện dụng với những không gian không đóng mở liên tục. Trong nhà ở, cửa cuốn thường được dùng ở gara, hoặc tại vị trí cửa chính mà bên trong còn một lớp cửa khác nữa.

Ngoài những loại cửa đã điểm danh ở trên, còn một số loại cửa khác không được sử dụng nhiều và thường xuyên như cửa kính không khuôn, các loại cửa kết hợp như cửa sắt – kính, sắt - gỗ… hoặc các loại cửa chuyên dụng, ít sử dụng trong công trình nhà ở.

Cửa kính không khuôn (vách kính) giảm tối đa việc hạn chế tầm nhìn, mở rộng không gian.

Chọn cửa cho nhà

Nói chung, ai cũng sống trong ngôi nhà, và ai cũng biết sự cần thiết của cửa. Các loại cửa (hiện có trên thị trường) cũng không hề quá xa lạ hay khó tiếp cận để tìm hiểu. Tuy nhiên, việc chọn cửa cho nhà vẫn không bao giờ là vấn đề đơn giản đối với chủ nhân khi xây nhà. Chọn loại cửa nào phù hợp trên nhiều phương diện: kinh tế, bền vững, thẩm mỹ… rất cần sự tư vấn của kiến trúc sư.

Cửa gỗ trong kính ngoài chớp ở mặt tiền là một cấu tạo kinh điển phù hợp với khí hậu nhiệt đới.

Chọn cửa cho nhà, cần căn cứ vào kiểu dáng, phong cách kiến trúc, nội thất; yêu cầu công năng của từng vị trí cửa (cửa an toàn, cửa ra vào, cửa lấy sáng, cửa thông thoáng, cửa ngắm cảnh…). Đó là những yêu cầu đầu tiên và đơn giản nhất. Ngoài ra cần căn cứ vào cả đặc điểm khí hậu khu vực, hướng công trình, vị trí và quan hệ công trình với môi trường xung quanh… Tiếp đến là việc lựa chọn giải pháp – cơ chế vận hành đóng mở (điều này có quan hệ chặt chẽ với vật liệu làm cửa). Việc lựa chọn phương án cho cửa cần phải được làm sớm từ khi thiết kế kiến trúc sơ bộ và cụ thể hóa ở giai đoạn thiết kế kỹ thuật.

Cửa chớp lật bên trong linh hoạt cho việc sử dụng lấy thoáng và sáng.

Chọn cửa cần cân nhắc trên nhiều yếu tố: chất liệu, màu sắc, quy cách... vì liên quan tới cả công năng, thẩm mỹ, kỹ thuật và sử dụng.

Trong xu hướng xây dựng nhà ở đô thị hiện nay, cửa gỗ vẫn được ưa chuộng nhưng thường được làm cửa thông phòng ở trong nhà hoặc các vị trí ít tiếp xúc với mưa, nắng. Còn tại các vị trí cửa bao che, tiếp xúc trực tiếp với môi trường ngoài nhà thường được làm bằng cửa nhôm, cửa nhựa lõi thép (kết hợp cùng vật liệu kính); những loại cửa này bền vững hơn trong điều kiện tự nhiên. Nhưng cho dù dùng cửa nào đi chăng nữa, thì cũng cần phải hiểu rằng cửa quan hệ chặt chẽ với giải pháp kiến trúc, không bao giờ tách rời hay đi sau giải pháp kiến trúc.

Tag: Nhà ở kiến trúc cửa