“Luộc trứng bao nhiêu phút thì ngon?”, “Nên nhắn gì khi người yêu giận?”, “Mặc váy gì đi đám cưới bạn thân?”, “Hôm nay ăn gì?”,... thậm chí là “Tôi nên sống tiếp hay dừng lại?”. Tất cả đều có thể hỏi ChatGPT.

Giờ đây, bạn không còn phải vò đầu bứt tóc hàng giờ để nghĩ ra một dòng caption, lục tung hàng tá đường dẫn để tìm hiểu thị trường chứng khoán, hay lúng túng khi chọn quà sinh nhật cho mẹ chồng. Chỉ cần một câu: “ChatGPT ơi, giúp tôi…” – là bạn sẽ có hàng trăm gợi ý. Từ công thức nấu ăn đến triết lý sống, từ chuyện “tắm mấy phút là đủ” đến “viết mail nghỉ việc sao cho văn minh” - AI - trí tuệ nhân tạo luôn có mặt.

Ảnh minh họa: Internet

Một thế hệ mới đã được sinh ra: Gen Ask GPT, sống cùng công nghệ, nghĩ bằng prompt, và đưa ra quyết định sau khi copypaste lời gợi ý từ một trí tuệ nhân tạo. Thoạt nghe, chuyện “gì cũng hỏi ChatGPT” có vẻ đơn giản: người ta đang tận dụng công cụ hiện đại để tiết kiệm thời gian và công sức. Và đúng, AI rất hữu ích. Nhưng sau sự tiện lợi ấy, có một làn ranh mong manh giữa “tận dụng công nghệ” và “phụ thuộc hoàn toàn”.

1. Khi câu hỏi lẽ ra nên dành cho chính mình

“Tôi có nên tha thứ không?”, “Mình có nên chia tay người ấy?”, “Tôi nên chọn ngành gì, nghề gì?”,...

Những câu hỏi nội tâm, những phân vân chất chứa cảm xúc – vốn dĩ cần một cuộc đối thoại với chính mình – giờ lại được gõ lên như một truy vấn dành cho máy móc. AI có thể đưa ra câu trả lời dựa trên dữ kiện. Nhưng những điều như niềm tin, giới hạn, hay giá trị cá nhân – thì chỉ bạn mới có thể cảm nhận, cân nhắc và lựa chọn.

Ảnh minh họa: Internet

Như một bạn trẻ 22 tuổi, đứng trước ngã rẽ chọn ngành học thạc sĩ. Thay vì ngồi xuống, viết ra những đam mê, sở thích và mục tiêu dài hạn của mình, bạn ấy lại gõ: “ChatGPT, tôi nên học ngành nào để kiếm nhiều tiền?”. AI có thể nhanh chóng liệt kê hàng loạt ngành “hot” như công nghệ thông tin, tài chính hay trí tuệ nhân tạo. Nhưng liệu những gợi ý đó có thật sự phù hợp với giá trị cốt lõi, năng lực cá nhân hay hoài bão âm thầm mà sâu sắc của bạn ấy? Nếu mọi lựa chọn trong đời đều cần phải “chat trước đã”, thì liệu ta còn đủ yên lặng để lắng nghe tiếng nói bên trong chính mình?

2. Khi con người từ người hỏi trở thành người… lệ thuộc

Ảnh minh họa: Internet

Lúc đầu, bạn hỏi ChatGPT để kiểm tra. Rồi bạn bắt đầu hỏi để tiết kiệm thời gian. Và cuối cùng, bạn không thể đưa ra quyết định nếu chưa hỏi.

Từ một công cụ “dùng để tham khảo”, AI dần trở thành “ông thầy thời đại số”, quyết định thay ta cả những chuyện rất... "người": Mặc gì hôm nay, tặng gì cho người yêu, nhắn tin thế nào để không bị hiểu lầm. Hay

• Trong công việc: Một nhân viên marketing, thay vì troa đổi, thảo luận với đội nhóm để tạo ra một chiến dịch quảng cáo độc đáo, lại hỏi: “ChatGPT, viết giúp tôi ý tưởng quảng cáo cho sản phẩm nước rửa chén.” Kết quả là một ý tưởng an toàn, đúng chuẩn - nhưng thiếu dấu ấn riêng của thương hiệu.
• Trong đời sống cá nhân: Một người chuẩn bị đi hẹn hò, thay vì tự nghĩ cách bắt chuyện, lại hỏi: “Nói gì để gây ấn tượng trong buổi hẹn đầu?” Gợi ý của AI có thể “hài hước, tự nhiên”, nhưng khi áp dụng lại gượng gạo – vì không phản ánh đúng tính cách thật của họ.
• Trong học tập: Một sinh viên, thay vì tự viết bài luận về trải nghiệm cá nhân, gõ: “Viết giúp tôi bài luận 500 từ về lòng biết ơn.” Bài viết có thể đạt điểm tốt, nhưng thiếu đi chất thật – cảm xúc và câu chuyện chỉ người thật mới có thể kể.

Điều đáng sợ không nằm ở: công cụ quá thông minh, mà ở chỗ người dùng ngày càng lười nghĩ - và sợ sai. Khi chúng ta quen dần với việc AI đưa ra câu trả lời “hoàn hảo”, ta dần mất đi một phần rất quý: khả năng chấp nhận rủi ro, thử nghiệm - và học từ chính những lần vấp ngã.

3. Khi thế giới dần giống nhau đến lạ

ChatGPT viết rất hay. Nhưng nếu cả trăm người cùng hỏi “viết một bài chúc mừng sinh nhật bạn thân”, thì dù sáng tạo đến đâu, kết quả sớm muộn cũng sẽ hao hao nhau. Chúng ta đang sống trong thời đại của “cá nhân hóa hàng loạt” - ai cũng muốn khác biệt, nhưng lại bắt đầu từ cùng một khuôn mẫu.

Vậy điều này tác động thế nào đến tư duy sáng tạo của con người?
Sự phụ thuộc vào AI có thể làm suy giảm khả năng sáng tạo – không phải vì AI quá mạnh, mà vì ta đang dùng nó sai cách. Sáng tạo không chỉ là việc nghĩ ra những ý tưởng mới, mà còn là quá trình vật lộn với sự mơ hồ, đối diện với giới hạn bản thân và từ đó tìm ra giải pháp mang dấu ấn cá nhân. Khi ta phó mặc những nhiệm vụ sáng tạo cho AI - từ viết thơ, sáng tác nhạc, đến thiết kế nội dung - ta đang bỏ lỡ cơ hội rèn luyện tư duy độc lập và thậm chí đánh mất sự kiên nhẫn để ngồi với một ý tưởng chưa hoàn thiện.

Ví dụ: một nhà văn trẻ dùng AI để tạo dàn ý tiểu thuyết. AI có thể gợi ra một cấu trúc logic, hấp dẫn – nhưng nó được rút ra từ những mô hình quen thuộc, những motif đã được hàng nghìn người dùng trước đó lặp lại. Kết quả là câu chuyện có thể tròn trịa, dễ đọc - nhưng thiếu sự đột phá, thiếu “chất người” - thứ lẽ ra phải là linh hồn của một tác phẩm văn chương.
Theo thời gian, nếu lệ thuộc quá nhiều, nhà văn ấy có thể mất đi khả năng tự mình dựng nên một thế giới tưởng tượng và nỗi sợ “bắt đầu từ trang giấy trắng” - thứ vốn là động lực của sáng tạo - sẽ ngày càng lớn.

Ảnh minh họa: Internet

Hơn nữa, sự giống nhau trong cách sử dụng AI còn tạo ra một thế giới thiếu đa dạng. Khi mọi người đều dùng cùng một công cụ, cùng một cách hỏi, các sản phẩm trí tuệ từ bài viết, hình ảnh, đến âm nhạc đều mang một màu sắc chung, thiếu đi sự phong phú của những góc nhìn khác biệt. "Khi nào thì lời tỏ tình bạn viết còn có dấu vết của chính bạn?", "Khi nào thì bài luận bạn nộp vẫn còn mùi vị của những đêm trăn trở?" và "Khi nào thì người ta ngừng tìm kiếm chất người trong từng câu chữ?".

Đừng hiểu lầm, bài viết này không nói “ChatGPT là xấu”. Ngược lại, công cụ này là một bước tiến vĩ đại của nhân loại. Nhưng giống như Google, điện thoại thông minh, mạng xã hội hay bất cứ công cụ nào cũng cần được dùng có chừng mực, có tỉnh táo.

Làm bạn với AI, đừng để AI sống thay bạn

Để tận dụng trí tuệ nhân tạo mà không đánh mất chính mình,  điều quan trọng nhất là tỉnh táo và có chủ đích. Dưới đây là một vài gợi ý thực tế:

• Hỏi AI như một người bạn, không phải ông thầy biết tuốt.

Thay vì yêu cầu AI đưa ra câu trả lời hoàn chỉnh, hãy dùng nó để gợi mở ý tưởng. Đừng hỏi “Viết giúp tôi bài phát biểu trong tiệc cưới”, hãy thử “Gợi ý giúp tôi vài ý tưởng để bài phát biểu cưới hài hước và cảm động.” Sau đó, bạn hãy viết bằng chính trải nghiệm và cảm xúc của mình.

• Kết hợp AI với chính tư duy cá nhân.

Dùng phản hồi của AI như một bản nháp, không phải kết luận cuối cùng. Ví dụ: Nếu AI gợi ý một mẫu lời xin lỗi, bạn có thể thêm vào một kỷ niệm riêng, một câu nói "chỉ hai đứa mới hiểu", để biến nó thành lời nói thật từ tim mình.

• Dành thời gian cho những câu hỏi lớn:

Với những lựa chọn quan trọng – như có nên tha thứ, nên học ngành gì, có nên chia tay - hãy ngồi lại với chính mình trước, viết nhật ký, trò chuyện với người thân, thiền định hoặc chỉ đơn giản là... im lặng một lúc.

• Rèn luyện sáng tạo qua thử thách nhỏ

Trước khi hỏi AI viết giúp bài thơ, hãy tự thử viết vài dòng. Trước khi yêu cầu dựng nội dung, hãy tự phác ý tưởng. Sau đó, có thể so sánh với AI để học hỏi - nhưng đừng để trí tuệ nhân tạo viết thay giấc mơ của bạn.

• Chủ động đặt giới hạn cho AI

Hãy xác định rõ những điều bạn không để AI làm thay như viết thư tay cho người thân, viết nhật ký cá nhân, sáng tạo nghệ thuật mang dấu ấn riêng hay đưa ra quyết định đạo đức. Điều này giúp bạn duy trì khả năng tư duy độc lập và cảm xúc chân thật.

Và cuối cùng, hãy nhớ: 
AI chỉ mạnh khi nó làm bạn mạnh mẽ hơn. ChatGPT là bạn đồng hành, không phải người sống hộ. Trí tuệ nhân tạo là chiếc gương phản chiếu, không phải linh hồn thay thế. Đặc biệt hãy sử dụng nó như một chiếc bút gợi ý, không phải giọng nói cuối cùng.

Hãy hỏi, nhưng đừng quên lắng nghe chính mình.

Hãy dùng, nhưng đừng để mình mất đi khả năng cảm, nghĩ, và chọn của chính bạn.

Tag: chatgpt trí tuệ nhân tạo tư duy