Những biến tấu của cầu thang

Cầu thang, là một bộ phận kiến trúc quan trọng trong ngôi nhà (lầu). Tuy vậy, mỗi lúc, mỗi thời kỳ cầu thang lại được nhìn nhận với quan điểm khác nhau và được “đối xử” khác nhau. Trong xu hướng kiến trúc hiện đại, cầu thang là một yếu tố quan trọng, bên ngoài chức năng nguyên thủy là giao thông theo chiều thẳng đứng...

Từ diện tích phụ...

Trước kia, người ta hay quan niệm rằng cầu thang, cùng với các diện tích giao thông khác như hành lang, sảnh, hiên... là nhóm diện tích phụ; xếp đằng sau các diện tích sử dụng chính (các phòng công năng). Cầu thang ít nhiều chịu thiệt thòi. Trong ngôi nhà ở càng thấy rõ hơn điều đó. Cầu thang ít được chú trọng để khai thác một hiệu quả tối ưu trên nhiều phương diện, mà chỉ được thiết kế đủ đảm bảo chức năng tối thiểu của nó, là giao thông theo trục đứng theo định nghĩa sách vở. Người ta có thể cân đong đo đếm diện tích phòng này, phòng kia như các phòng khách, phòng bếp, phòng ngủ... bao nhiêu mét vuông, chứ không để ý việc trên tổng thể một mặt bằng, cầu thang cùng hệ thống hành lang, sảnh tầng kết nối cũng cần có số mét vuông tương ứng. Cầu thang được coi là phần phụ, là diện tích phụ, và vì thế nó cũng hay bị “dúi” vào những vị trí ít thuận lợi như góc xấu, góc chết, thậm chí những chỗ méo mó, tối tăm; để nhường chỗ tốt, chỗ đẹp cho những không gian chức năng chính.

Ở nhiều ngôi nhà cũ, cầu thang không được chú trọng, có nhiều bất cập về công năng và thiếu thẩm mỹ.

Cũng với quan niệm cũ, mặt bằng kiến trúc thường bị chia nhỏ bởi những bức tường, tạo nên những không gian – phòng chức năng độc lập. Do đó, cầu thang nhiều khi cũng được coi như một phòng chức năng riêng, với sự đầu tư vừa đủ, nếu không muốn nói là khiêm tốn đến... thiếu thốn về cả diện tích lẫn chất liệu. Không có các không gian mở, không gian liên thông, thiếu sự kết nối, cầu thang cũng bị tách biệt đơn lẻ như một bộ phần cần phải có thuần tuý mang ý nghĩa công năng. Cầu thang ít/ không có vai trò kết nối không gian và tăng giá trị thẩm mỹ cho không gian nội thất ngôi nhà.

Cầu thang – những biến tấu sáng tạo

Trong ngôi nhà ở hiện đại bây giờ, cách nhìn về cầu thang đã khác nhiều. Tất nhiên, vẫn giữ chức năng, vai trò công năng bất biến là trục giao thông đứng, là giao thông chuyển tầng; nhưng cầu thang còn có ý nghĩa nhiều hơn thế. Cầu thang cũng là nơi lấy thoáng, lưu chuyển nội khí; là nơi lấy sáng; là điểm nhấn quan trọng trong nội thất ngôi nhà... Trong cấu trúc không gian và kết cấu công trình, cầu thang được coi là “xương sống” của ngôi nhà. Các kiến trúc sư cho rằng, với một ngôi nhà ở, quyết định được vị trí, cấu trúc cầu thang là coi như hoàn thành được 50% mặt bằng công năng. Ở một quan niệm khác về mặt phong thuỷ, cầu thang được coi là tay thanh long, giữ vai trò quan trọng trong bố cục tổng thể ngôi nhà, và cũng rất được lưu tâm trong thiết kế.

Trong ngôi nhà ở hiện đại, cầu thang được chú trọng và đầu tư nhiều hơn.

Vì lẽ đó, cầu thang đã được ưu ái nhiều hơn, về mọi phương diện trong tổng thể công trình. Cầu thang được thiết kế để tạo điểm nhấn, gây sự chú ý về mặt thị giác, định tuyến dẫn dắt lối đi và kết nối không gian... Cầu thang thường được lựa chọn vị trí đắc địa để đạt được những yếu tố trên. Trong ngôi nhà phố, cũng thường có giếng trời. Cầu thang kết hợp bên cạnh giếng trời là một giải pháp khá phổ biến, tạo nên không gian thoáng đãng và điểm nhìn hấp dẫn, khai thác ánh sáng hiệu quả. Xu hướng không gian mở, không gian liên thông - đặc biệt trong không gian phòng sinh hoạt chung và phòng bếp càng làm tăng giá trị, vai trò thẩm mỹ của cầu thang trong không gian nội thất. Cầu thang được thiết kế để phô bày, là một phần quan trọng của nội thất và nhiều khi được chú ý đặc tả như một tác phẩm điêu khắc độc lập. Có rất nhiều những biến tấu đối với cầu thang thể hiện sự sáng tạo độc đáo và tạo nên nét riêng biệt cho ngôi nhà.

Cầu thang đem lại một không gian mới, gắn với nhiều không gian khác của ngôi nhà.

“Chơi” với cầu thang

Có kiến trúc sư nói rằng thiết kế cầu thang là một cuộc “chơi”. “Chơi” với cầu thang là một cách nói vui, nhưng hoàn toàn có lý. “Chơi” cầu thang là một phần chơi nhỏ trong “cuộc chơi” lớn - làm nhà của nhiều gia chủ cũng như kiến trúc sư. Việc đầu tư cho cầu thang từ khâu thiết kế tới thi công, lựa chọn vật liệu để có một tác phẩm ưng ý là điều thường thấy. Cầu thang là nơi thể hiện mong muốn, sở thích, cá tính của chủ nhà; là nơi thể hiện sự sáng tạo của kiến trúc sư; là nơi thể hiện tay nghề của các đơn vị, thợ thi công.

Cầu thang ở công trình “Nhà chú Hoả” - Bảo tàng Mỹ thuật Tp. Hồ Chí Minh với lan can thép uốn rất cầu kỳ.

Với mặt bằng kinh tế chung đã cao hơn rất nhiều, với phương tiện, thiết bị, vật liệu hiện đại ngày càng phổ biến; thì cầu thang càng được biến tấu mạnh mẽ. Việc “chơi” cầu thang ngày càng phổ biến trong các ngôi nhà ở. Có nhiều cách “chơi”, thể hiện ở hình dáng, cấu trúc, cấu tạo các bộ phận cầu thang, vật liệu sử dụng...; nhưng tựu trung lại đều đi đến một mục đích: có một cầu thang đẹp, có một không gian nội thất ấn tượng mà cầu thang giữ vai trò quan trọng. Có thể thấy trong những năm gần đây, nhiều ngôi nhà phố, nhà biệt thự đã có những cầu thang ấn tượng, khác biệt so với những ngôi nhà cũ với kiểu cầu thang truyền thống đổ bản xây bậc gạch, lan can con tiện gỗ. Các loại vật liệu kính, thép được ứng dụng nhiều. Bên cạnh đó, việc “chơi” còn đi ra ngoài cả những giới hạn thông thường như sử dụng bậc kính, hay loại bỏ lan can tay vịn...

Bậc thang kính, một cách "chơi" mà không phải ai cũng dễ chấp nhận

Tuy vậy, cần phải nhìn nhận nghiêm túc và thực tế rằng: Cầu thang là một bộ phận kiến trúc công năng quan trọng, và trước tiên nó phải đảm nhận tốt chức năng giao thông của nó. Cầu thang không phải là một bức tường hay một mảng trần trang trí - có xấu một chút cũng không ảnh hưởng nhiều. Cầu thang gắn bó mật thiết với việc giao thông, sinh hoạt – đi lại thường ngày; cũng là nơi vận chuyển đồ đạc; và vì vậy trước hết nó cần có một cấu trúc hợp lý, khoa học, đảm bảo các tiêu chuẩn về nhân trắc, an toàn cho người sử dụng. Không ít trường hợp cả chủ nhà và kiến trúc sư “chơi” thang rồi phải trả giá vì nhiều lý do. Ví như việc sử dụng bậc thang kính, dễ trơn trượt, có cảm giác bất an và thiếu kín đáo cho người sử dụng; sử dụng hệ thang cốn thép với tính toán chưa thấu đáo, khi di chuyển gây rung lắc; việc bỏ lan can, tay vịn làm mất an toàn và bất tiện trong sử dụng... Hoặc một hệ thống chiếu sáng làm đẹp cho cầu thang nhưng lại khó khăn khi cần sửa chữa, bảo dưỡng ở “địa hình” cầu thang cũng là vấn đề thường gặp phải... Còn rất nhiều những ví dụ như thế!

“Chơi” cầu thang là một cuộc chơi nhiều thú vị, đem lại những cảm xúc thực sự, những không gian đẹp thực sự, nhưng cần cân nhắc để đảm bảo sự hài hoà trong tổng thể, mà công năng vẫn phải được đặt lên hàng đầu.