Hẳn bạn đã nghe nói về "những suy nghĩ xâm nhập" từ các cuộc trò chuyện trên mạng xã hội. Có một số người sử dụng thuật ngữ này để mô tả những hành động bộc phát ngẫu nhiên chẳng hạn như mở đóng cửa tủ lạnh nhiều lần hoặc ném trứng xuống đất, nhưng thật ra đây là một hiện tượng tâm lý liên quan tới những suy nghĩ khó chịu không chịu biến mất. Vậy "suy nghĩ xâm nhập" là gì và chúng có phổ biến như mạng xã hội mô tả không?

Những suy nghĩ xâm nhập là những suy nghĩ, hình ảnh hay cơn xung động xâm nhập ngoài mong muốn với nội dung tiêu cực, đáng báo động, khó kiểm soát và gây ra nhiều căng thẳng hay muộn phiền cho bạn (Theo Emerson, Heapy, & Garcia-Soriano, 2017). Những suy nghĩ gồm hình ảnh và cảm xúc không mong muốn khiến bạn thấy lạ lẫm và buồn bực, ví dụ như mang tính bạo lực hoặc liên quan tới tình dục, hay thể hiện nỗi sợ rằng bạn sẽ làm điều gì đó xấu hổ không phù hợp.

Khi chúng xảy ra, bạn có thể không quá buồn phiền và chúng rồi cũng sẽ trôi qua, nhìn chung nó sẽ không. Nhưng có khi ngược lại, chúng sẽ làm bạn vô cùng u ám, rồi bạn phản ứng lại với nó, kìm nén và loại bỏ khỏi tâm trí, điều này làm chúng mắc kẹt lại trong bạn và càng dữ dội hơn, khi đó chúng trở nên đáng lo ngại, bắt đầu chi phối cuộc sống hàng ngày của bạn. Nếu bạn bắt đầu thấy suy nghĩ của mình trở thành vấn đề bệnh lý khiến bạn hoảng sợ thì đó là khi bạn đã vô cùng đau khổ và đến lúc cần được giúp đỡ.

Ảnh: Pexels

Các ví dụ, nguyên nhân và cách bạn có thể ngăn chúng ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống của mình.

Những suy nghĩ xâm nhập thường không tự nguyện, chúng trở nên lặp đi lặp lại và gây ám ảnh bởi cùng một vòng lặp liên tục diễn ra trong đầu bạn. Mỗi suy nghĩ có trong đầu bạn ở một mức độ nào đó đều là tự động, và chúng ta không thực sự kiểm soát mọi suy nghĩ của mình. Tuy nhiên chúng ta có thể kiểm soát quan điểm và cách tiếp cận những suy nghĩ đó. Điểm khác biệt của suy nghĩ xâm nhập là: khi mọi người sa vào hố thỏ, họ bắt đầu đổ lỗi cho bản thân vì đã có những suy nghĩ nhất định, hoặc hoảng sợ về lý do tại sao họ lại có những suy nghĩ này. Sợ hãi, xấu hổ và tội lỗi là những cảm xúc thường gặp liên quan tới những suy nghĩ này.

Những dấu hiệu điển hình của một suy nghĩ xâm nhập:

• Những suy nghĩ gây rối làm phiền tâm trí bạn khiến bạn muốn tống chúng ra khỏi đầu

• Suy nghĩ đó không giống như những suy nghĩ khác thường đến rồi đi, mà nó mang lại cảm giác mới mẻ, bất ngờ hoặc gây báo động

• Suy nghi đó khiến bạn cảm thấy khó loại trừ, khó kiểm soát do chúng cứ lặp đi lặp lại bám chặt trong tâm trí bạn.

Một lưu ý quan trọng: Không phải lúc nào bạn cũng muốn hành động theo những suy nghĩ này. Một số người có thể có suy nghĩ tự hại, nhưng họ thật sự không muốn làm điều đó và còn thấy sợ hãi. Hầu hết thời gian, mọi người không muốn làm điều mà họ đang bị ám ảnh.

Ví dụ về suy nghĩ xâm nhập

Những suy nghĩ xâm nhập sẽ khác nhau tùy theo từng người, nhưng phổ biến nhất gồm những loại sau:

• Vi trùng, nhiễm trùng hoặc bị bệnh: thường biểu hiện dưới dạng thực hiện các biện pháp ám ảnh để bảo vệ sức khỏe của bạn như rửa tay quá thường xuyên, đi khám bác sĩ nhiều lần trong thời gian ngắn…

• Bạo lực, hung hăng, làm hại bản thân hoặc người khác: khiến bạn tự hỏi liệu mình có phải người xấu xa nguy hiểm hay không, Trường hợp phổ biến hay gặp phải là trầm cảm sau sinh, khiến người mẹ có suy nghĩ bỏ bê hoặc làm hại con mình.

• Ám ảnh về tình dục hoặc khuynh hướng tình dục: có thể là bất cứ điều gì về nó, bộ phận cơ thể bất kỳ hoặc hành vi tình dục với bất kỳ thứ gì hoặc bất kỳ ai.

• Luôn muốn hoàn thành nhiệm vụ hoặc thực hiện chúng một cách chính xác: bạn nghi ngờ liệu mình đã làm xong việc hay xong bài tập chưa, khiến bạn thường xuyên kiểm tra email và checklist, nghiên cứu mãi một chủ đề nào đó để chắc chắn rằng mình đã thực hiện đúng.

• Lo lắng việc báng bổ hoặc sợ trở thành người vô đạo đức. Những suy nghĩ xâm nhập có thể bao quanh tôn giáo và những câu hỏi liệu rằng bạn có phạm tội hay bị trừng phạt. Bạn cầu nguyện mọi lúc hoặc cảm thấy cần được nói chuyện với người lớn, các nhà lãnh đạo tinh thần… Lưu ý rằng đây chỉ là hành vi kiểm tra mang tính ám ảnh, bạn cảm thấy thôi thúc phải kiểm tra liên tục để xác nhận rằng mình không phạm sai lầm hoặc không bị trừng phạt, thay vì thực hành tôn giáo một cách tự nhiên hoặc vì mục đích tâm linh.

Những suy nghĩ xâm nhập có bình thường không?

Những suy nghĩ xâm nhập là vô cùng bình thường và hầu hết mọi người đều có thể trải qua. Trên thực tế, gần 94% người tham gia có ít nhất một suy nghĩ xâm nhập, theo một nghiên cứu do Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ công bố. Tất cả chúng ta đều có thể có những suy nghĩ khó chịu, đôi khi bị ám ảnh bởi một tình huống cụ thể đã trải qua, nhưng sự khác biệt nằm ở khả năng chúng ta kiểm soát những suy nghĩ đó.

Khi những suy nghĩ xâm nhập trở thành vấn đề ám ảnh, bạn không thể buông bỏ chúng, và chúng chiếm giữ tâm trí bạn trong nhiều ngày, nhiều tuần, nhiều tháng, đến mức giấc ngủ cũng bị ảnh hưởng. Tệ hơn, chúng khiến bạn đau khổ, chiếm hết mọi không gian trong đầu bạn hoặc khiến bạn khó tập trung vào công việc, học tập hay các nhiệm vụ khác.

Nếu bạn trở nên bối rối, cảm thấy khó trò chuyện về những suy nghĩ này với bất kỳ ai, đó là khi bạn cần đến sự hỗ trợ từ chuyên gia sức khỏe tâm thần. Trường hợp bạn hoặc người thân của bạn có những suy nghĩ xâm nhập liên quan đến việc tự hại, hãy liên hệ đường dây nóng hoặc đến phòng cấp cứu gần nhất ngay lập tức.

Điều gì kích hoạt những suy nghĩ xâm nhập?

Về nguyên lý, bất cứ điều gì cũng có thể gây ra suy nghĩ xâm nhập, nhưng nguyên nhân phổ biến theo các chuyên gia là do "những tình huống gây mơ hồ". Ví dụ khi có ai đó không thân thiện với bạn, không trả lời tin nhắn của bạn, điều đó làm cuộn xoáy lên những suy nghĩ ám ảnh và những cuộc đối thoại nội tâm sẽ diễn ra như "Tôi đã làm gì sai?", "Tôi đang gặp rắc rối đúng không?", "Họ không thích tôi nữa sao?", "Tôi đã gì khiến họ tức giận?"… Những suy nghĩ ám ảnh cũng có thể được kích hoạt bởi căng thẳng hoặc lo lắng, ví dụ như bắt đầu từ việc cãi nhau hay bất đồng quan điểm với ai đó. Một cách tự nhiên thì một số tình huống gây khó chịu cho chúng ta trong một khoảng thời gian, nhưng sau khi xử lý được vấn đề thì chúng ta sẽ buông những suy nghĩ đó xuống. Nếu suy nghĩ đó trở nên ám ảnh thì nghĩa là bạn đã không buông bỏ được.

Các tình trạng sức khỏe tâm thần liên quan tới suy nghĩ xâm nhập

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD): là một tình trạng rất phổ biến của suy nghĩ xâm nhập, nó liên quan tới các hành vi cưỡng chế về mặt thể chất hoặc lặp đi lặp lại các thói quen hay hành vi, chẳng hạn như rửa tay, kiểm tra mọi thứ quá thường xuyên…

Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD): những suy nghĩ ám ảnh khiến bạn liên tục nhớ lại các hình ảnh và ký ức về chấn thương hoặc lạm dụng mà bạn đã trải qua trong quá khứ. Rối loạn ăn uống: những người mắc chứng rối loạn ăn uống thường có những suy nghĩ ám ảnh về các loại thực phẩm và một bộ phận nào đó trên cơ thể mình, ví dụ như việc giảm cân hoặc nỗi sợ về một loại đồ ăn nào đó.

Trầm cảm: là một rối loạn gây ảnh hưởng tiêu cực đến cách bạn suy nghĩ, cảm nhận và phản ứng với các tình huống, và những suy nghĩ xâm nhập thường lặp đi lặp lại ở những người mắc chứng bệnh này. Họ có thể suy nghĩ về nỗi buồn, sự tuyệt vọng, sự vô giá trị hoặc có lòng tự trọng thấp.

Những người bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế có xu hướng dọn dẹp mọi thứ thật thứ tự và ngăn nắp - Ảnh: Unplash

Làm thế nào để bạn bình tĩnh lại hoặc ngừng những suy nghĩ ám ảnh?

Sử dụng liệu pháp là một cách giúp bạn phá vỡ vòng lặp phản hồi trong đầu.

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) Hướng dẫn bạn thay đổi cách tiếp cận với những suy nghĩ của mình, rồi lần lượt thay đổi cảm xúc và hành vi của mình.Bạn sẽ học được cách miễn nhiễm với những suy nghĩ ám ảnh, đồng thời học được cách phản ứng thực tế hơn và ít gây đau khổ hơn.

Liệu pháp phòng ngừa tiếp xúc và phản ứng (ERP) Thay vì kìm nén những suy nghĩ xâm nhập không mong muốn, bạn hãy ngồi lại với nỗi lo lắng mà chúng gây ra. Liệu pháp này giúp bạn đối mặt với nỗi sợ hãi của mình và xử lý chúng thay vì chạy trốn hay né tránh. Theo thời gian, nỗi sợ của bạn sẽ lắng dần.

Liệu pháp chấp nhận và cam kết (ACT) Điều này dựa trên tiền đề rằng: cuộc sống không thoải mái và đôi khi nó chứa đựng nỗi đau và lo lắng. Nó giúp bạn tìm ra cách để vẫn sống một cuộc sống có giá trị và ý nghĩa mà không để sự lo lắng, trầm cảm hoặc những suy nghĩ xâm nhập điều khiển mọi thứ. Bạn sẽ học được cách ngừng né tránh hoặc phủ nhận những suy nghĩ ám ảnh, từ đó cam kết thực hiện những thay đổi cần thiết để ngăn chặn chúng xảy ra lần nữa.

Nếu những suy nghĩ ám ảnh liên quan đến một tình trạng tiềm ẩn như trầm cảm, bạn có thể được kê đơn SSRI, loại thuốc này hoạt động bằng cách khôi phục sự cân bằng của serotonin trong não. Việc tăng nồng độ chất dẫn truyền thần kinh này có thể giúp giảm các triệu chứng trầm cảm và lo lắng để cải thiện tâm trạng của bạn.

Nhìn chung, thỉnh thoảng chúng ta đều có thể có những suy nghĩ xâm nhập, nhưng nếu việc đối mặt thường xyuên với chúng khiến bạn khó khăn hơn trong các hoạt động hàng ngày, hãy tìm gặp chuyên gia tâm lý sớm nhất có thể.

Tag: sức khỏe đời sống tâm lý bệnh lý tâm thần trầm cảm suy nghĩ xâm phạm suy nghĩ ám ảnh