Màu sắc chắc chắn và một chủ đề mang tính chủ quan, khi mỗi người đều có một màu yêu thích của riêng mình. Mặc dù theo hầu hết các cuộc khảo sát gần đây, 80% mọi người chọn màu xanh dương là màu yêu thích của họ. Điều này nghe có vẻ hợp lý vì màu xanh này đại diện cho sự điềm tĩnh, hoà bình, khuôn khổ và trí tuệ. Vậy bạn đã tìm được màu yêu thích thật sự của mình và hiểu rõ ý nghĩa của màu sắc đó chưa?

Ở phần 1 của bài viết này, (Giải mã ý nghĩa của màu sắc), chúng ta đã được tìm hiểu các màu sắc trong hệ quang phổ. Phần tiếp theo của hành trình, hãy cùng giải mã ý nghĩa biểu tượng màu sắc qua từng nền văn hoá và tôn giáo trên thế giới. 

BIỂU TƯỢNG MÀU SẮC TRÊN THẾ GIỚI

1.    MÀU ĐỎ: ĐAM MÊ

Hầu như ở khắp mọi nơi, màu đỏ biểu trưng cho sự mãnh liệt, đam mê và thôi thúc. Sự liên kết nguyên sơ của màu đỏ và máu đã dẫn đến sự liên kết văn hoá và văn học của nó với bạo lực, gợi cảm và lãng mạn.

Tuy nhiên ở một số nền văn hoá trên Thế giới, màu đỏ mang ý nghĩa hoàn toàn khác. Ở Trung Quốc, màu đỏ tượng trưng cho điều may mắn. Vào Tết cổ truyền Trung Quốc, trẻ em sẽ được nhận bao lì xì đỏ chứa tiền mừng tuổi. Những cô dâu người Hoa cũng sẽ mặc váy đỏ với hy vọng mang lại sự thịnh vượng trong đường hôn nhân và con cái. Ở phương Tây, màu đỏ lại mang ý nghĩa lãng mạn, là màu tượng trưng của lễ Tình yêu, của Thánh Valentine.

Màu đỏ khá bắt mắt và tương phản mạnh với các màu khác. Vì vậy, các quốc gia trên Thế giới thường sử dụng màu đỏ để gây chú ý, làm báo hiệu dừng lại trong luật đèn giao thông, cũng như sử dụng làm màu cảnh báo.

Hầu hết các từ điển đều dùng lửa hoặc máu để mường tượng đến màu đỏ. Như đã tìm hiểu ý nghĩa ở trên, màu đỏ là một màu đa năng, mang cả ý nghĩa tích cực lẫn tiêu cực. Do sự khác biệt Đông-Tây, giữa may mắn và cảnh báo, thị trường chứng khoá Đông Á thường sử dụng màu đỏ biểu thị cổ phiếu tăng, trong khi nó lại biểu thị sự đi xuống trong thị trường chứng khoán Bắc Mỹ.

Ngoài ra, ở phương Tây, màu đỏ thường mang ý nghĩa tiêu cực, rằng một hành động nào đó đã đi chệch khỏi chuẩn mực đạo đức hoặc là hành vi xấu. Cụm từ “caught red-handed” được sử dụng mang nghĩa “bắt quả tang”, “bắt tại trận” những hành vi xấu xa, vi phạm pháp luật. Một từ khá phổ biến gần đây liên quan tới màu đỏ nữa là “red flag” – “cờ đỏ”, ám chỉ những khuôn mẫu hoặc hành vi không lành mạnh trong các mối quan hệ. 

Ở Nam Phi, màu đỏ thường gắn liền với sự tang tóc. Phần màu đỏ trong lá cờ Nam Phí tượng trưng cho sự đổ máu – vì bạo lực và sự hy sinh – đã xảy ra trong suốt quá trình tranh đấu giành độc lập của đất nước này.

2.    MÀU CAM: SỰ THIÊNG LIÊNG

Màu cam tượng trưng cho sự thiêng liêng và tâm linh ở Đông Nam Á (cụ thể là Lào, Thái Lan, Campuchia và Myanmar), tiêu biểu là hình ảnh các nhà sư Phật giáo theo truyền thống Theravada thường mặc pháp phục màu vàng nghệ, vàng cam, để truyền đạt sự cam kết của họ với lòng mộ đạo. 

Ở văn hoá phương Tây, màu cam thường được liên tưởng đến lễ hội Halloween và mùa thu và sự thu hoạch, cũng như được sử dụng như một màu dễ thấy nhằm cảnh báo và làm biển báo giao thông. Trong hầu hết các nền văn hoá, màu cam mang tính tích cực mạnh mẽ, là một màu ấm áp, lạc quan. 

Màu cam là màu dễ nhìn thấy nhất trong không gian thiếu ánh sáng, cũng như nó có khả năng tạo sự tương phản tối đa với màu xanh của bầu trời hoặc biển. Do đó, không có gì đáng ngạc nhiên khi bè cứu sinh, áo phao và phao cứu sinh hoặc một vài đồng phục áo công nhân thi công ngoài trời được sản xuất với tông màu cam rực rỡ, mang ý nghĩa “an toàn”.

Ở phương Tây, màu cam thường gắn liền với mùa thu và mùa gặt. Khi đi cùng màu đen, màu can tượng trưng cho Halloween, khoảng thời gian được cho là mở ra ranh giới mong manh giữa hai thế giới người sống và người chết và con người. Một số học giả cho rằng màu cam và đen được chọn cho lễ hội hoá trang tâm linh này vì sự đối lập của chúng – màu cam là ấm áp của sự sống và màu đen bóng tối lạnh lẽo của cái chết. 

Đặc biệt ở Hà Lan còn có một hiện tượng gọi là Oranjegektet (cơn sốt màu cam) thường thấy trong các sự kiện thể thao lớn (đội bóng Hà Lan được mệnh danh là Cơn lốc màu cam), giải đua xe công thức 1 và ngày lễ thường niên nhằm kỷ niệm Koningsdag (Ngày của Nhà vua). Vì màu cam được xem là biểu tượng cho sự thống nhất quốc gia của đất nước ngày, có nguồn gốc từ vua William xứ Orange thế kỷ XVII. Ngày nay, cơn sốt màu cam lan rộng khắp Hà Lan, người dân xứ này ưu chuộng mặc quần áo thời trạng, trang trí xe hơi, nhà cửa và đường phố bằng màu cam nhằm thể hiện lòng yêu nước và tôn vinh hoàng gia Hà Lan – Nhà Orange-Nassau. 

3.    MÀU VÀNG: SỰ LẠC QUAN

Màu vàng tượng trưng cho ánh mặt trời và sự lạc quan trọng văn hoá phương Tây, nhưng ở phương Đông, ý nghĩa của nó lại trở nên phức tạp hơn nhiều. 

Tại Hoa Kỳ, Canada và châu Âu, các cuộc khảo sát cho thấy mọi người liên tưởng màu vàng đến sự dịu dàng và thanh thoát, nhưng nó cũng được liên tưởng đến lòng tham và sự gian dối. Với ý nghĩa tiêu cực của màu vàng, người dân Hoa Kỳ còn thường sử dụng cụm từ “yellow-bellied” nhằm nhắc đến một kẻ hèn nhát. Còn ở Mexico, màu vàng lại tượng trưng cho sự sống và cái chết. Sự liên tưởng này được thừa hưởng từ nền văn hoá Maya. 

Ở Trung Quốc, màu vàng có mối liên hệ lịch sử và văn hoá rất mạnh mẽ. Nó được cho là màu của hoàng gia và vua chúa.Vị hoàng đế đầu tiên của đất nước này được xem là thuỷ tổ của mọi người Hán, có tên là Hiên Viên Hoàng Đế, hay còn gọi là Hoàng Đế, chữ Hoàng (黃) mang nghĩa sắc vàng, hiểu nôm na là “Vua Vàng”. Đến khi nhà Tống kết thúc vào năm 1279, màu vàng trở thành màu sở hữu độc nhất của vua chúa, hoàng đế là người duy nhất được phép mặc màu vàng tươi. 

4.    XANH LÁ: SỰ PHÁT TRIỂN

Màu xanh lá tượng trưng cho sự phát triển, cuộc sống mới và thiên nhiên trong nhiều nền văn hoá trên Thế giới. Tuy nhiên, màu xanh là một trong những màu xung đột nhất khi xét về ý nghĩa văn hoá. Dù gắn liền với sự sinh sôi, nảy nở, nhưng ở đời sống phương Tây, màu xanh lá lại thường gắn liền với bệnh tật. 

Trong văn hoá dân gian Ireland và Anh, màu xanh lá gắn liền với ma thuật và sự lừa dối. Các nhân vật thần thoại, như yêu tinh, Người Đàn Ông Xanh (the Green Man), được biết đến trong các cậu chuyện với sự gian xảo và những hành vi tinh quái. 

Các cuộc khảo sát cho thấy màu xanh lá thường gắn liền với thiên nhiên, mùa xuân và sức khoẻ tốt ở Bắc Mỹ và Nam Mỹ, châu Âu và các quốc gia Hồi giáo. Tuy nhiên, có một sự mâu thuẫn là đôi khi, nó cũng tượng trưng cho bệnh tật và sự yếu ớt trong cùng một nền văn hoá. Người ta cho rằng, nguyên nhân của sự liên tưởng này có thể là do sự thay đổi trạng thái và màu da của một người khi họ buồn nôn hoặc đau ốm. Bạn sẽ thấy hầu hết các hiệu thuốc ở châu Âu, thậm chí và ở Việt Nam - Đông Nam Á, màu xanh được sử dụng cho các biển hiệu thuốc và logo chữ thập, thể hiện sự liên tưởng kép đến bệnh tật và chữa lành. 

Trong nhiều nền văn hoá, màu xanh lá có nghĩa là “đi”, “khai thông”, chẳng hạn như đèn giao thông chuyển sang màu xanh lá để báo hiệu phương tiện được phép đi; Hollywood “bật đèn xanh” cho các dự án sản xuất. Chúng ta cũng thấy “quy tắc” này trong quá trình nhập cư ở Hoa Kỳ, “thẻ xanh” là loại giấy ban hành cho người nhập cư để họ được phép cư trú vĩnh viễn tại quốc gia này.

5.    XANH DƯƠNG: SỰ HOÀ BÌNH

Màu xanh dương tượng trưng cho sự điềm tĩnh, uy quyền và hoà bình. Màu sắc dịu nhẹ này gợi nhớ đến sự bao la, yên bình của biển và trời. Trong doanh nghiệp và chính trị, màu xanh cũng gắn liền với chủ nghĩa bảo thủ, là màu được chọn cho vest và đồng phục. Trong các tổ chức chính phủ, màu xanh cũng thường gắn liền với ý nghĩa ngoại giao và sự ổn định. Đến đây thì bạn đã hiểu rõ và sẽ không thấy ngạc nhiên nữa khi biết Liên Hợp Quốc cũng chọn màu xanh dương làm màu cờ của mình. 

Ngoài ra, màu xanh dương có còn ý nghĩa tôn giáo quan trọng trong các nền văn hoá Thế giới, thường có sự gắn kết với tâm linh và trí tuệ.

Người Ai Cập cổ đại liên kết màu xanh dương với thánh thần và bầu trời. Amun – Vị thần tối cao của Đế chế Ai Cập, Vua của các vị thần – thường hoá da mình thành màu xanh dương để ẩn mình vào bầu trời. Trong Ấn Độ giáo, các vị thần như Vishnu, Krishna và Shiva đều được miêu tả có làn da xanh dương, tượng trưng cho mối liên hệ của họ với vũ trụ. 

Ở Thổ Nhĩ Kỳ, Hy Lạp, Pakistan, Iran và một số quốc gia khác, xanh dượng được cho rằng có thể xua đuổi tà ma và đem lại may mắn.

 6.   MÀU TÍM: MA THUẬT

Màu tím tượng trưng cho sự bí ẩn, ma thuật và sự giàu có ở nhiều nơi trên Thế giới, đặc biệt là ở châu Âu và Hoa Kỳ. Bên cạnh đó, nó còn được biết đến là màu của hoàng gia và đức tin tôn giáo. 

Màu tím lấy tên từ Tyrian Purple (còn gọi là màu tím hoàng gia), là một loại thuốc nhuộm tại thành phố Tyre của người Phoenicia, vào khoảng năm 1200 TCN. Màu này chỉ được dùng cho các tầng lớp đế quốc ở Rome, Ai Cập và Ba Tư. Vì màu vải tím này cực kỳ tốn kém để sản xuất, chỉ có những người giàu có và quyền lực mới có thể mua được. Ngày nay, màu tím vẫn giữ được sợi dây liên kết những danh từ mỹ miều đó – giàu có, xa xỉ và độc quyền.

Trong những thập kỷ gần đây, màu tím đã đảm nhận một vai trò mới, là biểu tượng của người song tính và cộng đồng LGBTQ+. Phần lớn là do lá cờ tự hào của người song tính, kết hợp giữa màu hồng (đại diện cho đồng tính luyến ái) và màu xanh lam (đại diện cho dị tính luyến ái).

Ở nhiều nền văn hoá, màu tím là màu của cái chết hoặc tang lễ. Những goá phụ Thái Lan hoặc những người Công giáo sùng đạo ở Brazil sẽ mặc đồ màu tím khi để tang. Quan niệm này cũng tương tự ở Ý, họ xem màu tím là một màu xui rủi và tang tóc. Do đó, người Ý xem việc dùng giấy gói quà màu tím là một sự thiếu tinh tế; các cô dâu Ý cũng tránh màu này khi lên kế hoạch cho ngày trọng đại của mình. Thậm chí, mặc đồ màu tím đến rạp hát opera cũng được xem là điềm gở!

7.    MÀU TRẮNG: SỰ THUẦN KHIẾT

Là màu nhạt nhất, màu trắng tượng trưng cho sự hoàn hảo, trong trắng và trung lập ở phương Tây. Mặc dù không có sắc thái, màu trắng lại là một màu phức tạp và mang nhiều ý nghĩa văn hoá nhất trên Thế giới.

Trẻ em theo đạo Thiên chúa sẽ được mặc đồ trắng khi rửa tội, như một hàm ý cho sự thanh lọc tâm hồn trẻ thơ của chúng. Bắt đầu từ năm 1566, Giáo hoàng (người đứng đầu Giáo hội Công giáo La Mã) phải luôn mặc đồ trắng, tượng trưng cho sự hy sinh và lòng tận tụy. Những người hành hương Hồi giáo cũng mặc Ihram – một bộ trang phục trắng đơn giản, như thể hiện rằng trước Chúa, tất cả đều bình đẳng. 

Nhiều người cũng đã quá quen thuộc với hình ảnh cô dâu phương Tây mặc váy trắng. Một số thông tin cho rằng truyền thống này đã có từ hơn 2.000 năm trước, thời Cộng hoà La Mã, nhằm thể hiện sự trong trắng của mình. Và xu hướng này trở nên phổ biến hơn nhờ Nữ hoàng Victoria vào năm 1840. 

Tuy nhiên, không phải mọi sự liên tưởng đến màu trắng đều dễ chịu. Trong nhiều nền văn hoá phương Đông, màu trắng lại mang nghĩa đối lập hoàn toàn, nó ám chỉ cái chết, ma quỷ và những điều dị thường. Màu trắng cũng tượng trưng cho cái chết ở Ai Cập cổ đại, vì sa mạc cát trắng mang sự khô khốc, vô hồn bao phủ phần lớn vùng đất này.

8.    ĐEN: BỆNH TẬT

Màu đen thường tượng trưng cho cái chết và sự bí ẩn trong nhiều nền văn hoá. Vì mang sắc thái tối nhất, màu đen tượng trưng cho những gì chưa được khai phá – màu của màn đêm và lòng đất, lãnh địa của người chết trong nhiều tín ngưỡng và văn hoá. 

Châu Âu và Bắc Mỹ thường liên tưởng màu đến với sự tang tóc, ma thuật, cái ác, sự tao nhã và cái chết. Nhiều tôn giáo cũng tin rằng thế giới được tạo ra từ bóng tối nguyên thuỷ. Thần học Cơ đốc giáo cho rằng màu đen là màu đầu tiên duy nhất của vũ trụ, trước khi Chúa tạo ra ánh sáng. 

Người Nhật Bản cũng quan niệm màu đen đại diện cho sự bí ẩn, những thứ siêu nhiên và vô hình, bao gồm cả cái chết. Vào thế kỷ XX và XXI, người ta tin rằng mặc đồ đen sẽ đem lại điều bất hạnh, vì vậy, chỉ những kẻ phản loạn hoặc “chán đời” mới dám mặc màu này. 

Tuy nhiên, màu đen cũng có những khía cạnh tích cực, mặc dù vẫn thường gắn liền với cái chết và siêu nhiên. Trong xã hội phương Tây, thời trang đương đại đã định hình màu đen là một màu cực kỳ thanh lịch và sang trọng.

Ở phương Đông, màu đen tượng trưng cho kinh nghiệm và kỹ năng. Chẳng hạn như đai đen trong võ thuật là cấp bậc cao nhất có thể đạt được. 

Trung Quốc liên tưởng màu đen với nước, mùa đông, sự lạnh lẽo và hướng Bắc. Khi vị hoàng đế đầu tiên của Trung Quốc là Tần Thuỷ Hoàng lên nắm quyền, ông đã đổi màu sắc của hoàng gia từ đỏ sang đen. Vì ông cho rằng mỗi triều đại lên xuống đều tương sinh tương khắc với ngũ hành. Triều Chu hợp hoả, nên triều Tần hợp thuỷ, tương ứng với màu đen. Từ đó, ông đã có một tuyên bố rằng màu đen sẽ dập tắt màu đỏ.

Ở Ấn độ, màu đen cũng được cho là màu chống lại cái ác. Người dân ở đây thường vẽ một chấm đen dưới cằm hoặc sau tai để bảo vệ bản thân khỏi con mắt của ác quỷ.

Trong khi nhiều nền văn hoá liên tưởng màu đen với cái chết, thì ở vùng đất Ai Cập cổ đại, màu đen được liên tưởng đến sự sống do đất phù sa đen đem lại sự trù phú, màu mỡ cho khu vực dòng sông Nile. Đây cũng là màu của thần Anubis (người cai quản địa ngục), người đã hoá thân thành một con chó rừng đen và bảo vệ người chết khỏi cái ác. 

KẾT LUẬN

Trong bài viết này, chúng ta đã tìm hiểu các biểu tượng màu sắc đóng vai trò như thế nào trong việc định hình niềm tin tôn giáo và quan niệm văn hoá trong các xã hội trên toàn thế giới. Ý nghĩa của màu sắc rất quan trọng vì nó có thể giúp ta vượt qua những rào cản về ngôn ngữ, trở thành hình thức giao tiếp nhanh chóng và dễ nhận biết. Từ đó, chúng ta có thể nhìn thấy và thấu hiểu thế giới một cách sống động và dễ nhớ hơn. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng biểu tượng của màu sắc hoàn toàn có thể thay đổi tuỳ thuộc vào nơi bạn đặt chân đến, để có những trải nghiệm trọn vẹn và chia sẻ chính xác đến những người xung quanh.

---