Trong thời đại của sự vội vã và một xã hội đầy ồn ào, vẫn có những nơi tôn vinh giá trị của sự im lặng và những ký ức của một thời đã qua. Ở những nơi ấy, mỗi vật phẩm được trưng bày là một câu chuyện để ta có thể học, có thể hiểu, có thể thấy được những con người, những sự kiện đã xuất hiện trong quá khứ.

Người ta gọi đó là: bảo tàng.

Vậy, bảo tàng là gì?

Nếu bạn tra từ điển Hán Việt, bạn sẽ tìm thấy chữ "保藏" [bǎocáng] có nghĩa là bảo quản, lưu giữ, cất giữ. Nó thường được dùng để chỉ việc giữ gìn, bảo vệ một vật gì đó khỏi bị hư hỏng, mất mát, hoặc để dành cho tương lai. Trong một số trường hợp, từ này còn bao hàm ý nghĩa sưu tầm và bảo tồn những đồ vật có giá trị, như cổ vật hay tác phẩm nghệ thuật.

Ngày nay, theo cách hiểu phổ biến, bảo tàng là nơi sưu tầm, bảo quản, trưng bày và nghiên cứu những hiện vật, tư liệu có giá trị lịch sử, khoa học, nghệ thuật… nhằm phục vụ nhu cầu tham quan, học tập và thưởng thức của công chúng. Nhưng hơn thế, bảo tàng còn là nơi kết nối con người với ký ức tập thể - với những câu chuyện đã làm nên bản sắc của một cộng đồng, một dân tộc.

Ở mỗi bảo tàng, chúng ta có thể tìm thấy những câu chuyện khác nhau: có nơi kể về chiến tranh, có nơi gìn giữ lịch sử nghệ thuật, có nơi lưu giữ văn hóa làng nghề hay mở ra cánh cửa đến với thế giới tự nhiên, ...

Bảo tàng ra đời như thế nào, và nhằm mục đích gì?

Nguồn gốc của bảo tàng có thể được truy về thời cổ đại, khi các vua chúa và các tầng lớp quý tộc bắt đầu sưu tầm các tác phẩm nghệ thuật, hiện vật kỳ lạ từ khắp nơi trên thế giới để lưu giữ trong các “tủ kỳ quan” (cabinets of curiosities). Đến thế kỷ 18, cùng với sự phát triển của tư tưởng, phong trào Khai sáng và tinh thần khoa học, các bộ sưu tập này dần được mở cửa cho công chúng, hình thành nên những bảo tàng đầu tiên theo nghĩa hiện đại.

Trang minh hoạ “tủ kỳ quan” (cabinets of curiosities) của Ferrante Imperato (1599)

Mục đích cốt lõi của bảo tàng vẫn không thay đổi cho đến ngày nay: gìn giữ và chia sẻ tri thức, giá trị văn hóa và lịch sử của nhân loại. Qua đó, bảo tàng giúp con người hiểu rõ hơn về quá khứ, nhận diện chính mình trong hiện tại, và suy ngẫm về tương lai.

Có những nhóm bảo tàng nào?

Ngày nay, bảo tàng phát triển rất đa dạng và có thể được phân loại dựa trên nội dung cũng như tính chất của bộ sưu tập.

Bảo tàng lịch sử

Là nơi trưng bày các hiện vật liên quan đến quá trình hình thành và phát triển của một dân tộc, một vùng đất. Tại Việt Nam, có thể kể đến Bảo tàng Lịch sử Quốc gia tại Hà Nội, nơi lưu giữ hơn 200.000 hiện vật quý giá, phản ánh chiều dài lịch sử Việt Nam từ thời tiền sử đến hiện đại. Nhiều hiện vật trong số đó được công nhận là Bảo vật quốc gia.

Trống Hoàng Hạ, khoảng 2000 - 2500 năm về trước, tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Trên thế giới,, Bảo tàng Anh (British Museum), là một trong những bảo tàng lâu đời và nổi tiếng nhất thế giới, được thành lập năm 1753. Tại đây lưu giữ hơn 8 triệu hiện vật, phản ánh lịch sử và văn minh nhân loại suốt hơn 2 triệu năm. Những cổ vật đặc sắc như Phiến đá Rosetta (giúp giải mã chữ tượng hình Ai Cập), tượng đá khổng lồ từ đảo Phục Sinh, hay các hiện vật La Mã và Hy Lạp cổ đại đều thu hút hàng triệu khách tham quan mỗi năm.

Phiến đá Rosetta tại Bảo tàng Anh

Bảo tàng nghệ thuật

Là nơi lưu giữ và giới thiệu các tác phẩm hội họa, điêu khắc, mỹ thuật ứng dụng. Tại TP.HCM, Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM không chỉ gây ấn tượng bởi kiến trúc Pháp cổ tuyệt đẹp, mà còn là nơi trưng bày nhiều tác phẩm giá trị từ thời kỳ Đông Dương cho đến hiện đại.

Trên thế giới, Bảo tàng Louvre (Pháp) cũng là một ví dụ đặc sắc, nổi tiếng với bộ sưu tập khổng lồ trải dài từ cổ đại Ai Cập, Hy Lạp, Lưỡng Hà đến nghệ thuật châu Âu trung đại và cận đại. Những kiệt tác như Mona Lisa hay tượng Thần Vệ nữ Milo...là điểm nhấn thu hút hàng triệu lượt khách tham quan.

Có thể nói Bảo tàng Louvre như một kho lưu trữ lịch sử văn hóa khổng lồ của nhân loại, đưa người xem ngược dòng về những nền văn minh rực rỡ.

Phòng trưng bày các hiện vật Hy Lạp tại Bảo tàng Louvre

Bảo tàng khoa học – tự nhiên

Các bảo tàng này sẽ trưng bày mẫu vật địa chất, cổ sinh, sinh vật học. Tại Việt Nam, Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam (Hà Nội) là địa chỉ quen thuộc của giới trẻ và học sinh. Nơi đây giới thiệu các hóa thạch, khoáng vật và các loài động – thực vật quý hiếm, khái quát lịch sử sự sống trong 3,6 tỷ năm và sự đa dạng sinh học của Việt Nam.

Trên thế giới, nổi bật có Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên London (Anh) hay Bảo tàng Field Museum (Mỹ) – nơi trưng bày bộ xương khủng long Tyrannosaurus Rex lớn nhất thế giới.

Bộ xương khủng long T-Rex tại Bảo tàng Field Museum

Bảo tàng chuyên đề

Tập trung vào một chủ đề cụ thể như chiến tranh, gốm sứ, văn hóa dân gian, hoặc ngành nghề truyền thống. Tại TP. Hồ Chí Minh (Việt Nam), Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh là nơi giúp người xem hiểu sâu sắc hơn về hậu quả của chiến tranh. Bên cạnh đó là Bảo tàng Gốm sứ Hội An, Bảo tàng Cà phê Buôn Ma Thuột, Bảo tàng Áo dài,... - những nơi lưu giữ và tôn vinh bản sắc văn hóa độc đáo của Việt Nam.

Bảo tàng cộng đồng

Được sáng lập và quản lý bởi chính cộng đồng địa phương, các bảo tàng này phản ánh đời sống, phong tục tập quán riêng. Một số ví dụ thú vị như: không gian lưu giữ văn hóa Chăm ở Ninh Thuận, Bảo tàng Điêu khắc Chăm tại Đà Nẵng, hay các nhà trưng bày văn hóa dân tộc thiểu số vùng cao phía Bắc. Tại châu Âu, nhiều thị trấn và làng nhỏ cũng có bảo tàng cộng đồng, nơi kể lại câu chuyện riêng của địa phương.

Bảo tàng Điêu khắc Chăm tại Đà Nẵng

Chính sự đa dạng ấy đã biến bảo tàng trở thành không chỉ nơi lưu giữ ký ức quá khứ, mà còn là không gian của sáng tạo, giáo dục và trải nghiệm văn hóa mang hơi thở đương đại.

Vì sao nên đi bảo tàng?

Bảo tàng không chỉ là nơi “xem hiện vật”, mà là nơi ta đối thoại với quá khứ, khám phá bản sắc, và mở rộng tư duy. Ở nhiều quốc gia, việc tham quan bảo tàng gần như là một “nghi thức” không thể thiếu trong hành trình khám phá văn hóa bản địa. Đó là lí do vì sao rất nhiều tour du lịch có lịch trình tham quan bảo tàng địa phương - bởi ở đó, có thể tìm thấy tấm gương phản chiếu lịch sử, nghệ thuật và tinh thần của quốc gia họ đang đặt chân đến.

Chúng ta thường đi du lịch, đi cà phê, đi xem phim, đi hội chợ. Nhưng “đi bảo tàng” dường như vẫn còn khá xa lạ, đặc biệt với giới trẻ. Điều này không xuất phát từ sự thiếu quan tâm, mà phần nhiều do cách truyền thông về bảo tàng chưa đủ hấp dẫn và trải nghiệm chưa đủ mới mẻ.

Vì sao bảo tàng ở Việt Nam chưa thu hút được người trẻ?

Mặc dù ở Việt Nam có hệ thống bảo tàng cũng khá phong phú, nhưng thực tế, lượng khách tham quan – đặc biệt là thanh thiếu niên – vẫn còn khá khiêm tốn. Lý do có thể đến từ nhiều nguyên nhân khách quan: nhiều bảo tàng vẫn theo mô hình truyền thống, ít tương tác, thiếu yếu tố công nghệ, chưa có nhiều hoạt động sáng tạo để thu hút người trẻ. Đồng thời, trong kỷ nguyên số, bảo tàng đang phải cạnh tranh với vô vàn hình thức giải trí nhanh và tiện lợi hơn.

Tuy nhiên, tín hiệu tích cực là có một số bảo tàng tại TP. HCM và Hà Nội bắt đầu ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR), tổ chức các hoạt động ngoại khóa, workshop, trải nghiệm sáng tạo,... để kết nối, thu hút thêm sự quan tâm của người trẻ.

Triển lãm khăn lụa Hermès tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM năm 2022 - một hoạt động đã được rất đông đảo các bạn trẻ đến tham quan

—

Ở kỳ sau của chuỗi bài viết, chúng tôi sẽ chia sẻ nhiều hơn về lịch sử và câu chuyện của các bảo tàng tại Việt Nam. Hãy cùng đón đọc nhé!

Có thể bạn chưa biết.

Xuất phát điểm của Bảo tàng Louvre là một pháo đài phòng thủ bên bờ sông Seine.

Tranh khắc của Louis Pierre Baltard (vào (thế kỷ 18) miêu tả lâu đài Louvre và sông Seine vào khoảng những năm 1200

- Thế kỉ 12 - 13: Vua Philippe Auguste cho xây dựng Louvre vào năm 1190.

- Thế kỉ 13 - 14: Louvre được cải tạo trở thành lâu đài dưới thời vua Charles V.

- Thế kỉ 16 - 17: Louvre trở thành nơi ở của hoàng gia. Dưới triều đại của Vua Francis I (1515–1547), ông đã mời các nghệ sĩ như Leonardo da Vinci đến triều đình, đánh dấu sự khởi đầu cho mối liên hệ giữa Louvre với nghệ thuật. Dưới thời trị vì của ông, những bộ sưu tập nghệ thuật đầu tiên đã bắt đầu hình thành tại Louvre.

- Thế kỉ 18: sau khi chế độ quân chủ bị lật đổ, Louvre được chuyển đổi thành bảo tàng cộng đồng. Vào năm 1793, Bảo tàng Louvre chính thức mở cửa đón công chúng theo quyết định của Quốc hội.

Tag: chuyên đề bảo tàng lịch sử bảo tàng