Hành trình ngàn năm của nền y học dân tộc

Nền y học Việt Nam có một lịch sử lâu đời, bắt nguồn từ thời các Vua Hùng (2879 - 257 TCN), khi người Lạc Việt đã biết sử dụng cây cỏ quanh mình như gừng, tỏi, riềng, nghệ để chữa bệnh. Đây là những viên gạch đầu tiên, đặt nền móng cho một nền y học bản địa giàu bản sắc.

Bức tranh "Y học cổ truyền trong cuộc sống của cộng đồng người Việt". Phần trên của bức tranh miêu tả hình ảnh ba miền Bắc - Trung - Nam (theo chiều từ phải sang trái). Phần dưới của bức tranh mô tả phố thuốc bắc - Ảnh: Tuấn Kiệt

Trong giai đoạn Bắc thuộc (197 TCN - 937 SCN), y học Trung Quốc có sự ảnh hưởng sâu rộng, tạo nên sự giao thoa và định hình hai phái y học tại Việt Nam: phái Bắc phương (Thuốc Bắc) và phái Việt Nam (Thuốc Nam). Ban đầu có những mâu thuẫn, nhưng qua thời gian, hai phái này dần dung hòa, kết hợp với nhau. Các thầy thuốc Việt Nam đã kế thừa lý luận y học Đông phương một cách có chọn lọc, đồng thời phát huy thế mạnh của nguồn dược liệu bản địa để tạo nên một nền y học dân tộc hoàn chỉnh, phù hợp với môi trường và thể trạng con người Việt Nam.

Niên biểu lịch sử Y học cổ truyền Việt Nam - Ảnh: Tuấn Kiệt

Sau năm 938, qua các triều đại Đinh, Lê, Lý, Trần, nền y học dân tộc đã có những bước phát triển vượt bậc, đặc biệt rực rỡ dưới thời nhà Trần và nhà Lê, với sự xuất hiện của nhiều danh y kiệt xuất để lại cho hậu thế những di sản vô giá. Ngày nay, y học cổ truyền (Đông y) Việt Nam là bộ phận cấu thành quan trọng, không thể thiếu của nền y học Việt Nam.

Những "cây đại thụ" của nền Y học cổ truyền Việt Nam

Nhắc đến YHCT Việt Nam, không thể không kể đến hai tên tuổi lớn đã trở thành biểu tượng, là những "cây đại thụ" của nền y học nước nhà.

Tuệ Tĩnh được coi là vị thánh thuốc Nam, là ông tổ của Y học cổ truyền Việt Nam - Ảnh: Internet

Người đầu tiên là Thiền sư Tuệ Tĩnh (thế kỷ XIV). Tên thật là Nguyễn Bá Tĩnh, ông được xem là người đặt nền móng vững chắc cho y học dân tộc. Mồ côi cha mẹ từ nhỏ và được nhà chùa nuôi ăn học, ông đã sớm chuyên tâm vào con đường y dược để cứu người. Tư tưởng lớn nhất và cũng là kim chỉ nam cho toàn bộ sự nghiệp của ông được gói gọn trong câu nói bất hủ: "Nam dược trị Nam nhân" (Thuốc Nam chữa bệnh cho người Nam). Triết lý này không chỉ đề cao giá trị và hiệu quả của cây thuốc bản địa mà còn thể hiện sâu sắc lòng tự tôn dân tộc. Ông đã để lại cho đời hai công trình y học kinh điển là "Nam dược thần hiệu" và "Hồng nghĩa giác tư y thư", tổng hợp công dụng của hàng trăm vị thuốc Nam cùng hàng ngàn phương thuốc trị bệnh hiệu quả.

Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác đã để lại cho hậu thế di sản y học vô cùng quý báu - Ảnh: Phạm Đức

Kế thừa và phát triển di sản của Tuệ Tĩnh, vào thế kỷ XVIII, Đại danh y Lê Hữu Trác, hiệu Hải Thượng Lãn Ông (1724-1791), đã đưa nền YHCT Việt Nam lên một tầm cao mới. Sinh ra trong một gia đình khoa bảng danh giá, nhưng ông đã từ bỏ con đường công danh để chuyên tâm cho sự nghiệp y học. Ông là tác giả của bộ bách khoa toàn thư "Y tông tâm lĩnh" gồm 28 tập, 66 quyển, được coi là công trình y học đồ sộ và tinh túy nhất của y học Việt Nam thời trung đại. Không chỉ tổng hợp một cách hệ thống toàn bộ kiến thức y dược, ông còn đặc biệt nhấn mạnh về y đức của người thầy thuốc, trở thành tấm gương sáng về đạo đức nghề nghiệp cho các thế hệ sau noi theo.

Bảo tàng hôm nay mang sứ mệnh kết nối quá khứ với hiện tại

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, kho tàng tri thức y học cổ truyền dù vô cùng quý giá nhưng luôn đứng trước nguy cơ mai một. Trăn trở trước thực trạng đó, TS. Lê Khắc Tâm, Chủ tịch Công ty Dược phẩm Fito Pharma, đã ấp ủ tâm huyết xây dựng một không gian chuyên biệt để bảo tồn và vinh danh di sản của cha ông.

Họa tiết sắc sảo phía trên phần mái của bảo tàng - Ảnh: Tuấn Kiệt

Tháng 10 năm 2006, Bảo tàng Y học cổ truyền Việt Nam (Fito Museum) chính thức ra đời tại TP. Hồ Chí Minh, trở thành bảo tàng y học cổ truyền tư nhân đầu tiên của cả nước. Mục tiêu của bảo tàng không chỉ là nơi sưu tầm, trưng bày hàng ngàn hiện vật quý giá liên quan đến y học dân tộc, mà còn là một không gian văn hóa sống động. Nơi đây tôn vinh các bậc danh y, lan tỏa kiến thức và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ về một trong những niềm tự hào lớn nhất của người Việt.

Đặc biệt, không gian kiến trúc của bảo tàng cũng chính là một phần của di sản. Toàn bộ nội thất được chế tác tinh xảo bởi gần 50 nghệ nhân trong hơn 3 năm, thể hiện tài hoa của nghề mộc và chạm gỗ truyền thống. Nhiều kết cấu của bảo tàng được dựng từ khung của những ngôi nhà gỗ cổ có niên đại cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, được chuyển về từ đồng bằng Bắc Bộ, mang theo cả hồn cốt và dòng chảy thời gian của dân tộc.

Thiết kế độc đáo của bảo tàng mang đến không gian đầy sống động cho khách tham quan - Ảnh: Tuấn Kiệt

Từ những bài thuốc lá đơn sơ của tổ tiên đến hệ thống lý luận chặt chẽ của các bậc đại y, Y học cổ truyền Việt Nam là một dòng chảy trí tuệ không ngừng nghỉ. Bảo tàng Fito không chỉ là một công trình kiến trúc, mà còn là hiện thân của một sứ mệnh cao cả: kết nối quá khứ với hiện tại, để di sản y học ngàn năm của dân tộc tiếp tục sống, tỏa sáng và góp phần chăm sóc sức khỏe cho con người trong dòng chảy của thời đại mới.

Tag: Bảo tàng y học cổ truyền Việt Nam Fito Museum Hải Thượng Lãn Ông