Khi bắt đầu hành trình tham quan bảo tàng, du khách sẽ được xem và cảm nhận bộ phim tài liệu liên quan đến lịch sử Y học cổ truyền - Ảnh: Tuấn Kiệt

Bên trong bảo tàng luôn hiện hữu hương thảo mộc thoang thoảng. Đây là mùi thơm đặc trưng của các vị thuốc quý, thấm đẫm trong từng thớ gỗ ấm cúng của gian nhà, tạo nên một không gian tĩnh tại và an yên đến lạ.

Tủ thuốc và nhiều loại thuốc quý hiếm được trưng bày ngay trong bảo tàng - Ảnh: Tuấn Kiệt

Những thang thuốc cổ xưa, mang đậm dấu ấn thời gian, cũng đang được bảo tồn một cách cẩn thận tại bảo tàng, như những di sản y học vô giá minh chứng cho sự phát triển của nền y học dân tộc.

Bài thuốc do Ngự y phó Viện Thái y Đoàn Văn Hòa trình cho vua Gia Long (đề ngày mồng 6 tháng 11 năm Gia Long thứ 18, tức ngày 22.12.1819). Đây là thang thuốc thất vị có gia giảm, dùng vào buổi sáng và buổi chiều, để làm cho khí thận mạnh lên và thang thuốc thọ tỳ dùng trong ngày để tăng sức cho tỳ - Ảnh: Tuấn Kiệt

Hay Minh Mạng thang là bài thuốc bổ tương truyền do Thái y viện triều Nguyễn bào chế cho vua Minh Mạng uống, để bồi dưỡng tăng cường sinh lực. Vua Minh Mạng được ghi nhận có tới 142 người con, phản ánh phần nào hiệu quả của bài thuốc - Ảnh: Tuấn Kiệt

Để tạo nên những phương thuốc tinh hoa có khả năng chữa bệnh cứu người, các bậc danh y tiền bối đã phải dấn thân vào hành trình miệt mài, không quản gian lao.

Họ đã lặn lội nơi rừng sâu núi thẳm, nếm trải trăm vị, qua đó phát hiện và đúc kết nên giá trị của vô vàn cây thuốc quý và hữu dụng. Tại bảo tàng, du khách còn được chiêm ngưỡng không gian sưu tầm tranh vẽ cây thuốc Việt Nam đầy sống động và độc đáo - Ảnh: Tuấn Kiệt

Những công cụ làm thuốc cũng được bảo tàng sưu tầm với đa dạng các loại khác nhau

Dao cầu là dụng cụ bào chế thuốc y học cổ truyền kinh điển, dùng để thái các vị thuốc cứng thành phiến hay khúc nhỏ. Dao cầu gồm lưỡi dao được gắn vào một bệ bằng gỗ. Chiếc dao cầu này được sưu tầm ở miền Trung Việt Nam, được chế tạo khoảng hơn 100 năm trước - Ảnh: Tuấn Kiệt

Thuyền tán - dụng cụ tán thuốc khô thành dạng bột mịn. Để bào chế thuốc cho vua, thuyền tán hay dao cầu được thiết kế cầu kỳ, thường có hình rồng tượng trưng cho quyền lực của vua chúa thời phong kiến - Ảnh: Tuấn Kiệt

Bào thuốc - Bào cỡ nhỏ, dùng để bào những dược liệu quý như sâm - Ảnh: Tuấn Kiệt

Trong đông y, cùng với một số loại thuốc đã được bào chế sẵn như cao đơn hoàn tán, thuốc "Thang" là một dạng thuốc được dùng nhiều nhất. Dạng thuốc này đòi hỏi người dùng phải nấu các vị thuốc bằng nước trong một thời gian nhất định mà ta quen gọi là "sắc" thuốc. 

Dụng cụ sắc thuốc tốt nhất cho đến hiện nay vẫn là siêu sắc thuốc. Các loại siêu đất làm từ hỗn hợp đất sét, cao lanh,... được nung ở nhiệt độ cao khoảng 1000 độ C, thành phần chính là các muối silicat có độ bền hóa học cao, giống một chất trở nên không ảnh hưởng đến tính vị của thuốc trong quá trình sắc - Ảnh: Tuấn Kiệt

Sau khi một thang thuốc đã được sắc cẩn thận bằng siêu đất, công đoạn cuối cùng chính là việc "thưởng thuốc". Để phục vụ công đoạn quan trọng này, bình và chén đựng thuốc là vật dụng không thể thiếu. 

Tại đây, du khách có thể chiêm ngưỡng từ những chiếc bình với nhiều chất liệu khác nhau dùng để lưu trữ thuốc đã sắc, cho đến những chiếc chén sứ nhỏ nhắn với hoa văn tinh xảo dùng để uống thuốc - Ảnh: Tuấn Kiệt

Những vật dụng này không chỉ đơn thuần phục vụ y học, mà còn thể hiện sự tỉ mỉ, trân trọng của người xưa đối với từng thang thuốc quý, phản ánh nét văn hóa tinh tế trong việc sử dụng các bài thuốc trong y học cổ truyền - Ảnh: Tuấn Kiệt

Một điểm nhấn đặc biệt khác trong hành trình khám phá Fito là mô hình nhà thuốc Y học cổ truyền được tái hiện sống động. 

Không gian này đưa du khách trở về với những hiệu thuốc Bắc thế kỷ 19, nơi thầy thuốc ngồi bắt mạch, kê đơn và bốc thuốc. Với tủ thuốc nhiều ngăn kéo, mùi hương thảo mộc đặc trưng, đây chính là không gian thể hiện rõ nhất sự tương tác gần gũi giữa thầy thuốc và bệnh nhân trong văn hóa chữa bệnh truyền thống - Ảnh: Tuấn Kiệt

Tiếp đó, du khách sẽ bước vào không gian trưng bày các loại bình dùng để đựng thuốc. 

Bộ sưu tập này cho thấy sự phong phú của các loại dược liệu và các dạng thuốc được lưu trữ bên trong, từ rễ cây, lá khô đến các loại cao, đơn, hoàn, tán. Mỗi chiếc bình không chỉ có công năng bảo quản thuốc, giữ cho dược tính không bị suy giảm, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, thể hiện trình độ thủ công mỹ nghệ và quan niệm thẩm mỹ của từng thời kỳ - Ảnh: Tuấn Kiệt

Và để hoàn thiện bức tranh về nghề thuốc xưa, bảo tàng còn dành một khu vực để mô phỏng lại các bao đựng dược liệu Y học cổ truyền. 

Thay vì bao bì hiện đại, dược liệu khi xưa được gói ghém cẩn thận trong giấy dó, buộc bằng lạt tre, hoặc chứa trong các bao vải mộc mạc. Chỉ riêng việc nhìn ngắm những gói thuốc được sắp xếp ngay ngắn này cũng đủ để khơi gợi một cảm giác hoài cổ, về "hương vị" của những thang thuốc được gìn giữ qua bao thế hệ - Ảnh: Tuấn Kiệt

Rời khỏi không gian tĩnh tại của Bảo tàng Fito, dường như mùi hương thảo mộc đặc trưng vẫn còn vương vấn. Hành trình qua 6 tầng lầu không chỉ là một chuyến tham quan, mà là một cơ hội để "chạm" vào dòng chảy ngàn năm của Y học cổ truyền Việt Nam.

Từ thang thuốc của bậc đế vương, chiếc dao cầu mòn vẹt theo thời gian, đến mô hình hiệu thuốc cổ xưa... tất cả không còn là những vật trưng bày vô tri. Chúng chính là minh chứng sống động cho trí tuệ, sự kiên trì và y đức của bao thế hệ thầy thuốc Việt. Bảo tàng Fito đã trở thành một "cuốn biên niên sử sống", nhắc nhở mỗi người về một báu vật dân tộc cần được trân trọng, gìn giữ và tiếp nối.

Tag: Câu chuyện bảo tàng FITO Bảo tàng Y học Cổ truyền Việt Nam