Là một dấu ấn nghệ thuật dân gian độc đáo, tranh kiếng từng hiện diện rực rỡ trong các ngôi nhà, mái chùa, bàn thờ tổ tiên người Việt ở Nam Bộ. Song, như nhiều di sản khác, tranh kiếng đang dần nhạt phai trong đời sống hiện đại. Trăn trở ấy đã thôi thúc những người trẻ khởi xướng “SẮC NAM THẤU KIẾNG” – nơi tranh kiếng được tiếp thêm sức sống mới, nơi ký ức phương Nam gặp gỡ nhịp đập đương đại. Loại hình nghệ thuật này cũng đang được đề xuất đưa vào danh mục di sản văn hoá phi vật thể cấp quốc gia bởi Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh An Giang.

Tranh kiếng – Một ký ức trong suốt

Ra đời từ thế kỷ 19, tranh kiếng từng hiện diện trong cung điện, đình làng, chùa chiền – gắn liền với tín ngưỡng và lễ tết của người dân Nam Bộ. Không chỉ là nghệ thuật, nó còn là di sản tinh thần – một “hơi thở quê nhà” len lỏi trong từng mái ấm. Như cách nói của đại diện dự án: “Tranh kiếng không chỉ là một hiện vật cũ, mà là lớp kiếng trong suốt chất chứa ký ức văn hóa phương Nam”.

Vẽ trên kiếng – Nét đẹp ngược chiều

Vẽ trên giấy đã khó, nhưng vẽ trên kiếng lại càng đòi hỏi sự kỳ công hơn gấp bội. Khác với lối vẽ thông thường, tranh kiếng sử dụng kỹ thuật vẽ ngược lên mặt sau của kính – yêu cầu người nghệ nhân phải “tư duy ngược”, chi tiết nào cần nổi bật cuối cùng, phải vẽ trước tiên. Mỗi đường nét, mỗi lớp màu đều phải được tính toán kỹ lưỡng, chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể làm hỏng cả quá trình. Chính kỹ thuật đặc biệt này tạo nên vẻ đẹp sắc sảo, trong trẻo, đầy chiều sâu của bức tranh. 

Từ màu bột pha dầu cây, sơn ta, sơn tây đến mực tàu, tranh kiếng phản ánh sự giao hòa tinh tế giữa kỹ thuật và tâm hồn người nghệ sĩ. Các đề tài như tứ bình, tứ quý, tranh thờ tổ tiên hay thần Phật... là minh chứng cho sự gắn bó giữa nghệ thuật, tín ngưỡng và đời sống.

Khi tranh không chỉ là tranh – là lời chúc, là tinh thần

Trong hành trình khám phá tranh kiếng, “Mã đáo thành công” là bức tranh để lại ấn tượng sâu sắc với các thành viên dự án. Hình ảnh đàn ngựa phi nước đại, màu sắc tươi sáng, viền ánh kim bắt sáng đã tạo nên hiệu ứng sống động, gợi tinh thần miền Nam mạnh mẽ và lạc quan.

“Chúng tôi yêu bức tranh ấy không chỉ vì kỹ thuật vẽ điêu luyện, mà vì cảm xúc rất miền Nam ẩn sau từng vó ngựa tung bay - một tinh thần khởi đầu hanh thông, một lời chúc bình dị mà sâu sắc: “làm ăn cho nên, mã đáo thành công.”

Trong tranh có ký ức, trong ký ức có bản sắc – chính điều ấy làm nên giá trị sâu bền của tranh kiếng miền Nam.

Khi di sản chạm vào đương đại: “SẮC NAM THẤU KIẾNG”

Với mong muốn khơi dậy niềm tự hào và lan toả  giá trị di sản, dự án “Sắc Nam thấu kiếng” ra đời như một lời mời gọi người trẻ quay về với di sản, nhưng bằng một cách rất mới – sáng tạo, đa giác quan, giàu cảm xúc:

•  Workshop “Sắc Nam” ( ngày 28 – ngày 29.06.2025)

Khám phá chiều sâu lịch sử và kỹ thuật tranh kiếng truyền thống. Người tham gia không chỉ được chiêm ngưỡng các tác phẩm xưa mà còn được hướng dẫn để tự hoàn thiện một bức tranh kiếng theo phương pháp cổ truyền.

•  Workshop “Thấu kiếng” ( ngày 12 – ngày 13.07.2025)

Là không gian mở cho sự sáng tạo. Tại đây, chất liệu kiếng trở thành “tấm toan” để người trẻ tự do thể hiện cá tính, cảm xúc qua từng nét vẽ – sắc màu.

• Triển lãm nghệ thuật tương tác đa giác quan ( ngày 02 - ngày 03.08.2025)

Một trải nghiệm nghệ thuật toàn diện, nơi thị giác, thính giác, xúc giác và khứu giác hòa quyện, tạo nên một cuộc “giao cảm” giữa người xem và di sản. Ánh sáng, âm thanh, nước và hương thơm sẽ dẫn lối mỗi người về miền ký ức Nam Bộ lung linh qua từng lát kiếng.

- Nhìn: Không gian chiêm ngưỡng tranh kiếng truyền thống, nơi ánh sáng dẫn lối ta trở về miền ký ức Nam Bộ qua từng nét vẽ xưa.

- Nghe: Âm thanh dân gian hòa trộn với nhịp đương đại, kết hợp cùng hình ảnh chuyển động theo âm thanh bằng TouchDesigner, tạo nên trải nghiệm nghe – nhìn sống động.

- Chạm: Không gian tương tác ánh sáng, nước và gương, nơi người xem chạm vào di sản trong một hình thức mới – linh hoạt, gần gũi và đầy cảm xúc.

- Cảm: Một tầng hương thoảng nhẹ, mỗi người tự lần về ký ức qua nét vẽ – màu sắc – âm thanh – ánh sáng. Và một làn hương xanh mát, tinh tế từ “Cái cây xanh xanh”, như nhắc khẽ rằng: di sản đôi khi không chỉ nhìn thấy, mà còn có thể cảm nhận bằng cả hơi thở.

Tag: