Khi trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng gắn bó hơn với đời sống hàng ngày, các nhà nghiên cứu đang khám phá tiềm năng của nó trong việc hỗ trợ sức khỏe tinh thần. Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Applied Psychology: Health and Well-Being chỉ ra rằng, việc trút bầu tâm sự với chatbot AI có thể giảm bớt những cảm xúc tiêu cực mãnh liệt như giận dữ và bực bội. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng cho thấy, AI không thể thay thế hoàn toàn cảm giác được hỗ trợ về mặt xã hội hoặc xoa dịu nỗi cô đơn, làm nổi bật cả tiềm năng và giới hạn của công nghệ này.

Chatbot AI là các phần mềm tiên tiến được thiết kế để trò chuyện tự nhiên, giống như con người. Nhờ các mô hình ngôn ngữ hiện đại, chúng có khả năng phân tích thông tin người dùng cung cấp, hiểu ngữ cảnh và phản hồi một cách ý nghĩa. Qua thời gian, những tiến bộ trong công nghệ đã giúp chatbot ngày càng giống con người hơn trong cách tương tác.

Mục tiêu của nghiên cứu này là tìm hiểu xem chatbot AI có thể tái hiện những lợi ích tâm lý của các phương pháp trút bầu tâm sự truyền thống như viết nhật ký hay trò chuyện với người bạn tin cậy đến đâu. Dù việc trút bầu tâm sự được chứng minh là có lợi cho quá trình xử lý cảm xúc, hiệu quả của nó thường phụ thuộc vào việc nhận được sự thấu hiểu hoặc phản hồi mang tính xây dựng - những điều mà con người thường mang lại trong các cuộc trò chuyện.

“Tôi luôn cảm thấy rằng việc nói ra những bức xúc với một người sẵn lòng lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của bạn mang lại sự an ủi rất lớn. Tuy nhiên, với tình trạng cô đơn gia tăng ở mọi độ tuổi, nhiều người có thể không có cơ hội tiếp cận với một người đáng tin cậy và không phán xét để tâm sự,” tác giả nghiên cứu, Meilan Hu, nghiên cứu sinh ngành tâm lý tại Đại học Quản lý Singapore, chia sẻ.

“Cùng với sự phát triển của AI, các chatbot ngày nay đã trở nên tiên tiến hơn và có khả năng đưa ra những phản hồi giống con người. Điều này khiến tôi tự hỏi liệu chúng có thể trở thành một lựa chọn thay thế để giúp mọi người xử lý cảm xúc hay không. Rốt cuộc, việc có thêm một 'hệ thống hỗ trợ' luôn sẵn sàng bất cứ lúc nào, bất kỳ nơi đâu hẳn sẽ rất hữu ích. Vì vậy, nghiên cứu này là cơ hội để khám phá liệu chatbot AI có thể là một cách thực tế và hiệu quả để giảm cảm xúc tiêu cực và cải thiện sức khỏe tinh thần hay không,” tác giả nghiên cứu chia sẻ.

So sánh việc tâm sự với AI và viết nhật ký truyền thống

Để so sánh hiệu quả giữa việc trút bầu tâm sự với chatbot AI và viết nhật ký truyền thống, các nhà nghiên cứu đã tuyển chọn 150 sinh viên đại học tại Singapore. Nghiên cứu sử dụng thiết kế within-subject (tức là mỗi người tham gia trải nghiệm cả hai phương pháp). Ở phiên đầu tiên, các sinh viên được phân ngẫu nhiên vào một trong hai nhóm: nhóm viết nhật ký truyền thống hoặc nhóm tâm sự với AI. Sau một tuần, họ đổi phương pháp để tránh ảnh hưởng từ trải nghiệm trước đó.

- Phương pháp viết nhật ký truyền thống: Người tham gia được yêu cầu viết trong 10 phút trên Word về một sự việc gần đây khiến họ khó chịu hoặc phiền lòng.

- Phương pháp tâm sự với AI: Người tham gia mô tả trải nghiệm tiêu cực của họ với một chatbot AI, được thiết kế để mô phỏng cuộc trò chuyện đồng cảm và linh hoạt. Họ được khuyến khích trò chuyện với chatbot như thể đang nhắn tin với một người bạn, trao đổi qua lại tự nhiên.

Sau khi hoàn thành hoạt động tâm sự, sinh viên trả lời các khảo sát đánh giá cảm xúc tiêu cực, mức độ căng thẳng, cảm giác cô đơn và cảm nhận về sự hỗ trợ xã hội. Để đảm bảo độ chính xác, các câu hỏi kiểm tra mức độ chú ý được đưa vào khảo sát.

Nghiên cứu cho thấy việc trút bầu tâm sự với chatbot AI giúp giảm bớt các cảm xúc tiêu cực có cường độ cao và trung bình như giận dữ hay bực bội, so với viết nhật ký truyền thống. Sau khi trò chuyện với chatbot, người tham gia cảm thấy ít giận dữ và bức xúc hơn. Các nhà nghiên cứu cho rằng điều này nhờ khả năng phản hồi cá nhân hóa và theo thời gian thực của chatbot, giúp người tham gia cảm thấy được thấu hiểu và khuyến khích họ bày tỏ cảm xúc một cách cởi mở.

“Nếu bạn cảm thấy cần một người lắng nghe, chatbot AI có thể là một lựa chọn khả thi,” Hu chia sẻ với PsyPost. “Mặc dù chúng không thể thay thế hoàn toàn sự kết nối sâu sắc mà bạn nhận được từ các mối quan hệ con người, nhưng kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy rằng việc tâm sự với chatbot AI có thể giảm hiệu quả các cảm xúc như giận dữ hoặc sợ hãi. Điều này khiến chatbot AI trở thành một công cụ hữu ích để xoa dịu cảm xúc tạm thời, đặc biệt là trong những lúc bạn cần ai đó (hoặc thứ gì đó) để tâm sự.”

Hạn chế trong việc xử lý cảm xúc buồn

Tuy nhiên, nghiên cứu không tìm thấy sự khác biệt đáng kể giữa việc tâm sự với chatbot AI và viết nhật ký truyền thống trong việc giảm các cảm xúc tiêu cực có cường độ thấp, như buồn bã. Điều này có thể là do người tham gia thường nhớ lại những trải nghiệm cảm xúc mãnh liệt khi trút bầu tâm sự, khiến những cảm xúc nhẹ nhàng hơn không bị ảnh hưởng nhiều.

Chatbot AI chưa thể thay thế sự kết nối xã hội

Mặc dù tâm sự với chatbot AI có hiệu quả trong việc quản lý cảm xúc tiêu cực, nó không cải thiện cảm giác được hỗ trợ về mặt xã hội hay giảm bớt sự cô đơn. Người tham gia có lẽ nhận thức rõ rằng chatbot AI, dù có khả năng giao tiếp như con người, vẫn không phải là người thật. Sự nhận thức này làm giảm đi cảm giác kết nối thường thấy khi nhận được sự hỗ trợ từ các mối quan hệ xã hội thực sự.

"Tôi khá bất ngờ khi thấy rằng các chatbot AI không thực sự làm tăng cảm giác được hỗ trợ về mặt xã hội hay giảm bớt cảm giác cô đơn của người dùng," Hu chia sẻ. "Điều này có thể là do người dùng nhận thức rõ rằng họ đang tương tác với một thực thể không có cảm xúc, từ đó hạn chế sự kết nối cảm xúc. Đây chính là một lĩnh vực tiềm năng để nghiên cứu trong tương lai nhằm tìm cách làm cho những tương tác này trở nên chân thực và ý nghĩa hơn."

Vai trò đầy hứa hẹn của chatbot AI trong việc giảm cảm xúc tiêu cực

Nghiên cứu nhấn mạnh vai trò đầy triển vọng của việc tâm sự với chatbot AI trong việc giảm một số loại cảm xúc tiêu cực. Tuy nhiên, Hu lưu ý rằng: "Lợi ích dài hạn của việc sử dụng chatbot AI để hỗ trợ cảm xúc vẫn chưa được khám phá do thời gian nghiên cứu ngắn. Các nghiên cứu trong tương lai cần tìm hiểu liệu những lợi ích này có duy trì được lâu dài hay không. Dẫu vậy, phát hiện của chúng tôi vẫn là một bước khởi đầu ý nghĩa để hiểu rõ hơn cách các chatbot AI có thể trở thành công cụ hỗ trợ cải thiện sức khỏe tinh thần cho mọi người."

Khám phá mới và hướng nghiên cứu tương lai

Các nghiên cứu tiếp theo có thể khắc phục những hạn chế hiện tại bằng cách mở rộng đối tượng tham gia, kéo dài thời gian tương tác và so sánh chatbot AI với sự hỗ trợ từ con người. Ngoài ra, việc khám phá cách chatbot AI có thể hỗ trợ các quá trình cảm xúc khác như thúc đẩy lòng biết ơn hoặc khuyến khích sự tự cảm thông cũng sẽ mang lại cái nhìn toàn diện hơn về lợi ích tiềm năng của chúng.

"Tôi rất muốn tìm hiểu cách chatbot AI có thể hỗ trợ con người trong các khía cạnh khác của cuộc sống, chẳng hạn như nuôi dưỡng lòng biết ơn hoặc khuyến khích lòng trắc ẩn," Hu nói. "Hơn nữa, khi chatbot AI được sử dụng trong những tương tác cá nhân hơn – ví dụ như làm bạn đồng hành ảo hoặc thậm chí là đối tác tình cảm – tôi muốn hiểu rõ hơn về những tác động rộng lớn của các mối quan hệ này."

Hướng đi có trách nhiệm cho tương lai

"Khi AI ngày càng trở nên phổ biến trong cuộc sống hàng ngày, tôi tin rằng điều quan trọng là phải hiểu cách sử dụng và thiết kế những công cụ này một cách có trách nhiệm để tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu những tác động tiêu cực tiềm ẩn," Hu giải thích. "Việc ưu tiên nghiên cứu về các tác động của AI sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn cách sử dụng công nghệ này một cách có trách nhiệm, đồng thời thiết kế AI để mang lại lợi ích cho người dùng. Điều này sẽ chuẩn bị tốt hơn cho chúng ta trong một tương lai mà AI có thể đóng vai trò ngày càng lớn hơn."

Tag: Tâm sự với AI