Tìm hiểu về Tết Đoan Ngọ

Từ xa xưa, ông cha ta đã có lời nhắc nhở con cháu nhớ về ngày Tết cổ truyền của dân tộc qua câu ca dao: 

“Tháng Tư đong đậu nấu chè.

Ăn Tết Đoan Ngọ trở về tháng Năm”

Tết Đoan Ngọ còn được gọi với nhiều cái tên khác nhau như Tết Đoan Dương, Đoan Ngũ, Tết giữa năm nhưng phổ biến nhất là “Tết diệt sâu bọ”. Đây là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng của nhiều nước như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản,... trong đó có cả Việt Nam. Thường diễn ra vào giờ Ngọ (từ 11h đến 13h) ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch.

Vào ngày này, không khó để thấy hình ảnh các ông, các bà kể cho con cháu nghe về điển tích của ngày Tết Đoan Ngọ. Theo đó, khi những người dân đang ăn mừng vì được mùa thì sâu bọ kéo tới tàn phá, ăn hết trái cây, lương thực. Người dân lo lắng không biết giải quyết thế nào thì có một ông lão tên Đôi Truân bước đến. Ông chỉ cho người dân thắp một mâm cúng đơn giản gồm bánh tro và trái cây để dâng lên bàn thờ gia tiên. Nghe lời ông, người dân tin tưởng làm theo. Thật bất ngờ, khi mâm cúng được dâng lên thì chỉ một lúc sau, sâu bọ đã bay đi. Ai nấy đều hân hoan, vui mừng. Để ghi nhớ ngày này, người ta đặt cho một cái tên dễ nhớ là “Tết diệt sâu bọ”.

Theo quan niệm dân gian, thời điểm tháng 5 là giai đoạn chuyển mùa, chuyển tiết thuận lợi cho sâu bọ sinh sôi nảy nở, gây hại cho mùa màng. Vì vậy, Tết Đoan Ngọ là lúc để bà con cầu nguyện cho mưa thuận gió hòa, sâu bọ không quấy phá, mùa màng được bội thu. Đây còn là dịp người Việt gửi gắm ước vọng về một cuộc sống ấm no, đủ đầy.

Một số phong tục dân gian gắn liền với ngày Tết Đoan Ngọ

Theo phong tục, cứ đến ngày Tết Đoan Ngọ, người người nhà nhà sẽ dậy thật sớm để chuẩn bị những mâm cỗ “diệt sâu bọ”. Mâm cỗ đủ đầy với các món quen thuộc như cơm rượu nếp, xôi vò sen dừa, bánh tro mật mía, bánh cốm và các loại trái cây như quả mận, quả vải, quả xoài,…Người ta ưu tiên các loại trái cây có vị chua, vì chát vì nghĩ rằng chúng có khả năng tiêu diệt sâu bọ cũng như ưa chuộng các loại rượu vì rượu có tính nóng, hơi men có thể làm say sâu bọ. Mâm lễ được bày trí trên bàn thờ gia tiên một cách trang trọng, thành kính. Sau đó, gia chủ thắp hương, khấn vái để cầu những điều bình an.

Hình ảnh minh họa (Internet)

Trẻ con trong ngày này thì được đeo những túi bùa bằng vụn lúa, khâu thành hình trái đào, quả khế, quả quất,...buộc chỉ ngũ sắc kết tua, móng tay móng chân được nhuộm đỏ bằng lá móng (trừ ngón trỏ và ngón chân kề ngón cái), bôi hồng hoàng (một vị thuốc có màu đỏ pha vàng) vào thóp, vào ngực, rốn của đứa trẻ để trừ tà ma, bệnh tật. Người lớn may áo lụa mang đến các cửa chùa vẽ bùa rồi mặc cho trẻ. Họ tin rằng, với những cách làm dân gian sẽ trừ tà ma quấy phá và đem đến những điều tốt lành cho con cháu của mình.

Hình ảnh minh họa (Internet)

Ở một số vùng quê, ngày này vào giờ Ngọ (khi có dương khí tốt nhất trong cả năm), mọi người sẽ cùng nhau đi hái lá làm thuốc. Họ quan niệm khi hái trong khoảng thời gian này sẽ công hiệu hơn, chữa bệnh tốt, nhất là các chứng ngoại cảm, chứng âm hư, các bệnh ngoài da, cảm cúm. Người ta hái bất cứ loại lá gì có trong vườn, trong vùng, hái đủ một trăm loại. Các loại lá phổ biến như lá chanh, lá bưởi, kinh giới, tía tô, ngải cứu, ích mẫu, lá ổi, trầu không, sài đất,...được đem về ủ rồi băm nhỏ, phơi khô, sau đó đem nấu lên làm trà hoặc thuốc, uống vào sẽ nhanh lành bệnh.

Tết Đoan Ngọ còn mang ý nghĩa đậm tính nhân văn, gắn kết giữa mọi người. Những chàng rể phải chuẩn bị quà biếu bố mẹ vợ, các học trò thì phải nhớ ơn thầy đồ đã dạy dỗ mình, những người bệnh nhân phải cảm ơn người thầy thuốc. Điều đó thể hiện bằng những phần lễ quen thuộc. Có khi là thúng gạo nếp, vài cân đậu xanh, đôi ngỗng hay vài con chim ngói,...Biếu nhiều hay ít là tùy tâm, tùy hoàn cảnh của mỗi người nhưng quan trọng là đều để thể hiện lòng biết ơn đến những người đã cưu mang, giúp đỡ mình.

Lưu giữ nét văn hóa truyền thống Tết Đoan Ngọ

Ngày nay, xã hội ngày càng phát triển dẫn đến nhiều tập tục đã thay đổi và khác xưa, song Tết Đoan Ngọ vẫn tồn tại trong lòng người dân đất Việt như một nét đẹp với ý nghĩa thiêng liêng, truyền tải những thông điệp và đạo lý làm người sâu sắc.

Hằng năm, cứ đến ngày Tết Đoan Ngọ, mọi người lại cùng nhau đổ ra chợ để mua sắm những lễ vật đặc trưng, dâng cúng lên bàn thờ tổ tiên. Họ cầu nguyện sức khỏe và những điều tốt lành đến với gia đình mình.

Những món đồ cầu may mắn như túi bùa, chỉ ngũ sắc cũng được bày bán rộng rãi trên các sạp hàng, được mọi người ưa chuộng mua về, đeo cho con nhỏ để trừ tà, tránh đau ốm, cầu bình an.

Hình ảnh minh họa (Internet)

Tết Đoan Ngọ còn là dịp những đi xa trở về quê nhà để đoàn tụ, sum họp bên mâm cơm gia đình. Cả nhà cùng quây quần gói bánh, cùng thưởng thức các món ăn truyền thống, cùng trò truyện vui vẻ và lưu giữ những khoảnh khắc ấm áp, yêu thương.

Ý nghĩa hơn khi nó còn là cơ hội giúp cho mọi người, đặc biệt là các bạn trẻ sống chậm lại để khám phá, tìm hiểm về văn hóa, lịch sử cội nguồn, những phong tục tập quán lâu đời của dân tộc. Từ đó càng thêm tự hào, yêu quê hương, đất nước và trân trọng hơn những giá trị bền vững xa xưa.

Tết Đoan Ngọ là ngày lễ truyền thống tốt đẹp trong đời sống tinh thần của người Việt. Hãy cùng gìn giữ, tiếp nối và phát huy để những nét đẹp văn hóa đặc sắc ấy được lưu truyền mãi về sau.

Tag: