Tượng đài vua Lê Thái Tổ được nằm trong một quần thể kiến trúc nhiều hạng mục, hiện nằm ở số 16 phố Lê Thái Tổ, phía tây Hồ Gươm. Đây là một trong những tượng đài cổ nhất ở thủ đô Hà Nội. Tượng vua Lê và quần thể kiến trúc tưởng niệm do Kinh lược sứ Bắc Kỳ Hoàng Cao Khải dựng vào năm 1894, để tưởng nhớ công ơn của vị vua đã đánh thắng giặc dành độc lập cho dân tộc và ghi dấu về truyền thuyết trả gươm cho Rùa thần ở Hồ Gươm. Nơi dựng tượng trước kia từng có một đền thờ vua Lê Thái Tổ, nhưng qua biến thiên của thời gian, công trình không còn nữa.

Quần thể tượng đài vua Lê nằm trên phố Lê Thái Tổ bên Hồ Gươm

Quần thể công trình gồm 3 hạng mục chính, được bố cục đăng đối theo một trục thần đạo, từ ngoài vào là cổng, tiếp theo là nhà phương đình và trong cùng là tượng đài. Cổng được xây gạch theo kiểu tam quan – tứ trụ sát với hè đường; phương đình là một kiến trúc nhỏ xinh mở bốn phía, có dạng cổ diêm với hai tầng mái, trang trí hình rồng ở các cột trụ và đầu đao mái, đỉnh mái có thiên hồ; tượng đài vua Lê nằm ở trong cùng có kiến trúc theo kiểu trụ biểu phương Tây với bức tượng đặt trên đỉnh một trụ cao xây bằng đá. Phần trụ được đặt trên một cấp nền cao 0,8m, có tam cấp đi lên ở giữa. Đế trụ có mặt bằng hình tròn nhiều cấp, phần thân trụ cũng có mặt bằng hình tròn thuôn dần lên phía trên; đỉnh trụ là một đế vuông đỡ bức tượng. Tượng vua Lê được đúc bằng đồng, cao khoảng 1,2m, trong tư thế đứng, tay phải cầm kiếm hơi chúc xuống (trong tư thế trả gươm), tay trái chống vào hông, đầu đội mũ bình thiên, bốn góc có treo kim tòng, mặc áo long bào, đeo đai lưng. Bức tượng tuy nhỏ nhưng được đúc rất tinh tế và đặc biệt trong tư thế trả gươm, gắn liền với câu chuyện truyền thuyết Hồ Gươm, thể hiện một tư tưởng – khát vọng hòa bình của dân tộc.

Phương đình nằm giữa tam quan và tượng đài

Trang trí rồng trên đầu cột ở Phương đình

Tượng đài vua Lê nằm trong cùng trên một nền cao có tam cấp đi lên

Hai bên tam cấp có tượng hổ chầu bằng đá

Tượng được đặt trên một trụ tròn cao, có đế cũng hình tròn nhiều cấp, phía sau tượng có bình phong ngăn cách với đình Nam Hương (quay về phố Hàng Trống)

Tượng vua Lê đặt trên đỉnh trụ, kích thước tuy nhỏ nhưng được chế tác rất tinh xảo

Các hạng mục công trình nhỏ nhắn và khiêm nhường, hài hòa trong khuôn viên nhiều cây xanh. Nhưng cũng có lẽ vì công trình nhỏ và kiến trúc chính lại lùi sâu bên trong, khuất tầm mắt nên ít người biết đây là tượng đài một vị vua – anh hùng dân tộc đã gắn liền với Hồ Gươm.

Quần thể công trình có nhiều cây xanh, hài hòa cùng cảnh quan bên hồ Gươm

Kể từ khi tượng được dựng, việc bảo quản và hương khói do các quan nhà Nguyễn ở Hà Nội chịu trách nhiệm. Nhưng từ khi chính phủ Pháp xóa bỏ Nha Kinh lược thì không còn ai chăm sóc tượng và khu di tích bị bỏ hoang. Trận bão xảy ra vào tháng 7/1902 gây hư hại tượng, nên ngày 4/10/1902 chính quyền Hà Nội gửi công văn xin ý kiến Thống sứ Bắc Kỳ cho sửa chữa. Năm 1924, chính quyền cho xây hàng rào và làm cổng ra vào bằng sắt. Tháng8/1964, Mỹ ném bom miền Bắc, khu tưởng niệm vua Lê bị đóng cửa từ đó cho đến năm 1998. Đây cũng là một phần lý do ít người biết về di tích này. Trước sự phản ánh của báo chỉ và thể theo nguyện vọng của người dân, ngành văn hóa Hà Nội đã cho trùng tu, tôn tạo và mở cửa và cho nhân dân được tự do thăm viếng vào tháng 7/2000 – trong dịp lễ kỷ niệm 990 năm Thăng Long – Hà Nội.

Trong khuôn viên di tích, có một đàn bồ câu vài chục con sống tự do, làm cho không gian càng trở nên thư thái, yên bình.

Ngày nay, tượng đài – khu tưởng niệm vua Lê, cùng với đình Nam Hương – ngôi đình cổ cùng trong khuôn viên là một di tích quan trọng của quần thể danh thắng Hồ Gươm, là điểm đến không thể bỏ qua đối với du khác khi dạo bước quanh hồ.

Tag: Hà Nội Hồ Gươm Tượng đài Truyền thuyết trả gươm Vua Lê Thái Tổ