Nếu có dịp ghé thăm Thành phố Hồ Chí Minh và muốn hiểu sâu về lịch sử của vùng đất này cũng như văn hóa, đời sống con người nơi đây, bạn nên dành thời gian dừng chân tại tòa nhà bảo tàng tọa lạc tại số 65 Lý Tự Trọng, phường Bến Nghé, quận 1 (nay là phường Sài Gòn). Tại đây, những thăng trầm của mảnh đất Sài Gòn qua các giai đoạn lịch sử được lưu giữ và tái hiện sống động qua hình ảnh, hiện vật, không gian trưng bày chuyên đề… Đó là điều mà nếu không tận mắt chiêm ngưỡng, bạn sẽ khó lòng hình dung được một Sài Gòn đã từng như thế – vừa gần gũi, vừa khác biệt đến lạ lùng.

[Câu chuyện Bảo tàng] Kỳ 1: Bảo tàng - Không gian gìn giữ ký ức và câu chuyện văn hóa
[Câu chuyện Bảo tàng] Kỳ 2: Ký ức dân tộc Việt Nam trong lòng bảo tàng

Tiếp nối kỳ 1 và 2, Duyên Dáng Việt Nam sẽ cùng bạn trở về quá khứ, lắng nghe nhịp thở lịch sử và cảm nhận những giá trị văn hóa đặc trưng của thành phố.

Ảnh: Tuấn Kiệt

Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh nổi bật với kiến trúc cổ kính khi tọa lạc trên khu đất rộng gần 2 ha giữa trung tâm thành phố và được bao quanh bởi bốn trục đường. Tòa nhà chính của bảo tàng gồm hai tầng, kèm theo một khối nhà ngang phía sau, tạo nên tổng thể kiến trúc bề thế và cân đối. Công trình mang đậm dấu ấn phong cách cổ điển Phục hưng với bố cục đối xứng rõ rệt: phần sảnh trung tâm được thiết kế nổi bật, liên kết với hai dãy nhà vươn dài hai bên, nổi bật với hàng cột mang thức Ionic – một phong cách kiến trúc tiêu biểu của châu Âu cổ điển.

Điểm đặc biệt của công trình là sự giao thoa giữa thiết kế phương Đông và phương Tây. Nếu mặt tiền thể hiện rõ tinh thần kiến trúc phương Tây với nhiều chi tiết phù điêu tinh xảo – trong đó có cả các biểu tượng thần thoại Hy Lạp – thì phần mái lại gợi lên đường nét Á Đông với độ uốn cong nhẹ nhàng, đậm bản sắc phương Đông.

Ảnh: Tuấn Kiệt

Lịch sử hình thành từ hơn một thế kỷ trước của tòa nhà

Tòa nhà từng trải qua nhiều lần chuyển đổi chức năng, phản ánh những biến động sâu sắc trong lịch sử Sài Gòn – Gia Định suốt hơn 100 năm hình thành. Công trình được hoàn thành vào năm 1890 theo thiết kế của kiến trúc sư người Pháp Alfred Foulhoux. Mục đích ban đầu là xây dựng một bảo tàng thương mại để trưng bày sản phẩm Nam Kỳ. Tuy nhiên, khi hoàn tất, công trình lại trở thành tư dinh của Phó Toàn quyền Đông Dương Henri Eloi Danel. Trong những năm sau đó, nơi đây tiếp tục được sử dụng làm dinh thự chính thức của các đời Phó Toàn quyền Đông Dương kế nhiệm (còn được gọi là Dinh Phó Soái), trước khi mang tên Dinh Thống đốc Nam Kỳ vào năm 1912 – thời điểm chức vụ Phó Toàn quyền Đông Dương bị bãi bỏ và thay bằng chức Thống đốc Nam Kỳ.

Ảnh: Tuấn Kiệt

Sau khi tái chiếm Sài Gòn, từ ngày 23/5/1947, chính quyền Pháp bàn giao tòa dinh thự này cho ông Lê Văn Hoạch làm trụ sở Chính phủ Nam Kỳ. Không lâu sau, công trình tiếp tục được chuyển giao cho ông Trần Văn Hữu – khi ấy là Tổng trấn (sau là Thủ hiến) Nam phần từ ngày 2/6/1948.

Ảnh: Tuấn Kiệt

Sau Hiệp định Genève năm 1954 và sự kiện phế truất Quốc trưởng Bảo Đại năm 1955, ông Ngô Đình Diệm sử dụng tòa nhà này làm Dinh Quốc Khách. Trước đó, chính Bảo Đại từng đặt tên cho công trình là Dinh Gia Long. Đến ngày 27/2/1962, khi Dinh Độc Lập bị oanh tạc bằng bom, ông Diệm đã tạm thời dời Phủ Tổng thống sang đây. Tuy nhiên, đến ngày 1/11/1963, chính quyền của ông bị lật đổ sau cuộc đảo chính do quân đội Sài Gòn tiến hành.

Ảnh: Tuấn Kiệt

Khi Dinh Độc Lập được xây dựng lại và hoàn tất vào năm 1966, tòa nhà này được chuyển đổi công năng, trở thành trụ sở của Tối cao Pháp viện. Sau ngày 30.4.1975, một thời gian sau, chính quyền thành phố quyết định sử dụng nơi đây làm Bảo tàng Cách mạng TPHCM kể từ ngày 12.8.1978. Đến ngày 13.12.1999, bảo tàng chính thức mang tên gọi hiện nay là Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh.

Bảo tàng tái hiện những thăng trầm của Sài Gòn từ xưa đến nay 

Nhiều phòng chuyên đề trưng bày các hiện vật, dấu mốc lịch sử – văn hóa gắn liền với vùng đất Sài Gòn. Một số phòng chuyên đề tiêu biểu tại bảo tàng bao gồm: Phòng Địa lý và Hành chính Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh, Phòng Thiên nhiên và Khảo cổ, Phòng Công nghiệp và Tiểu thủ công nghiệp...

Ảnh: Tuấn Kiệt

Bên trong Phòng Địa lý và Hành chính, các dấu mốc lịch sử quan trọng và những câu chuyện ly kỳ về vùng đất Sài Gòn đều được lưu giữ và trưng bày.

Lịch sử vùng đất Gia Định xưa đến ngày nay. Ảnh: Tuấn Kiệt

Ảnh: Tuấn Kiệt

Bản đồ lãnh thổ của nhiều thời kỳ khác nhau ở Sài Gòn. Ảnh: Tuấn Kiệt

Ở phòng Thiên nhiên và Khảo Cổ, Thành phố Hồ Chí Minh đã khảo sát và khai quật nhiều di chỉ khảo cổ, hiện vật tìm được rất phong phú và đa dạng.

Ảnh: Tuấn Kiệt

Ảnh: Tuấn Kiệt

Ảnh: Tuấn Kiệt

Bên cạnh đó, ở các phòng lịch sử cũng trưng bày nhiều kỷ vật hay những tài liệu chiến tranh quan trọng trong quá khứ.

Ảnh: Tuấn Kiệt

Ảnh: Tuấn Kiệt

Xe đạp thồ huyền thoại gắn liền với cha ông ta trong suốt những cuộc kháng chiến. Ảnh: Tuấn Kiệt

Quân dụng được trang bị cho các chiến sĩ trong giai đoạn kháng chiến. Ảnh: Tuấn Kiệt

Đặc biệt, Phòng Công nghiệp và Tiểu thủ Công nghiệp cũng tái hiện lại một không gian làng nghề sống động trong lịch sử của thành phố. 

Các sản phẩm gốm được trưng bày tại phòng. Ảnh: Tuấn Kiệt

Dụng cụ chạm khắc gỗ. Ảnh: Tuấn Kiệt

Các sản phẩm đồ đồng. Ảnh: Tuấn Kiệt

Ngoài ra, các phòng còn trưng bày nhiều tài liệu và hiện vật khác từ mọi lĩnh vực trong đời sống của người dân Thành phố Hồ Chí Minh như du lịch, tài chính - ngân hàng, giao thông vận tải, bưu chính viễn thông,... 

Ảnh: Tuấn Kiệt

Ảnh: Tuấn Kiệt

Mỗi căn phòng trong Bảo tàng TP.HCM đều mở ra một cánh cửa thời gian, dẫn lối người xem trở về với từng lớp trầm tích của vùng đất Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh. Không chỉ lưu giữ ký ức, bảo tàng còn kể lại câu chuyện về một đô thị năng động và đa sắc màu - nơi quá khứ, hiện tại và tương lai luôn đan xen trong từng chi tiết trưng bày, nhắc nhớ rằng mỗi bước chuyển của thành phố hôm nay đều khởi nguồn từ những giá trị đã được gìn giữ và vun đắp suốt chiều dài lịch sử.

Có thể bạn chưa biết 

Tên gọi Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 1698 đến nay

• 1698 - 1790: Huyện Tân Bình
• 1790 - 1802: Gia Định Kinh
• 1802 - 1808: Gia Định Trấn
• 1808 - 1832: Gia Định Thành
• 1832 - 1835: Tỉnh Phiên An
• 1836 - 1859: Tỉnh Gia Định
• 1862 - 1930: Thành Phố Sài Gòn
• 1931 - 1954: Sài Gòn - Chợ Lớn
• 1956 - 1975: Đô Thành Sài Gòn
• 1975 - 1976: Thành phố Sài Gòn - Gia Định
• Ngày 02.7.1976 đến nay: Thành phố Hồ Chí Minh

Tài liệu tham khảo: Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh