VĂN HÓA

Nguyễn Trọng Hiệp, người say hồn xưa

Nguyễn Hữu Hồng Minh • 15-11-2019 • Lượt xem: 7782
Nguyễn Trọng Hiệp, người say hồn xưa

Sài Gòn buổi sáng cuối tuần giữa tháng 11 trở lạnh. Nhưng trời đẹp. “Hiệp sưu tập” rủ tôi cà phê với nhà văn Nguyễn Thị Thụy Vũ vừa từ Lộc Ninh lên. Một nhà văn sau 1975 đã im lặng không viết hơn 40 năm cho đến ngày toàn bộ tác phẩm của bà được chính thức in lại trọn vẹn. Và cũng chỉ có Hiệp mới sưu tập đầy đủ những trang sách báo, tác phẩm một thời viết về Thụy Vũ và những nhà văn, nghệ sĩ khác.  

Tin, bài liên quan:

Ghi chú mới về nhạc sĩ Lê Trọng Nguyễn

Đêm thơ nhạc nhớ Đặng Ngọc Khoa: Ánh lửa ấm lòng người ở lại!

Nhà thơ, dịch giả, họa sĩ Hoàng Ngọc Biên qua đời

Trong buổi sáng ấy, chúng tôi đã nói nhiều câu chuyện của văn nghệ. Tôi được chính thức nghe nhà văn Thụy Vũ nói sẽ trao tặng lại cho Hiệp một số sách mà bà đã giữ được sau bao trầm luân, dâu bể. “Chị thấy Hiệp giữ được sẽ tốt hơn…”. Chỉ ngắn gọn vậy! Để một nhà văn tin cậy giao cho những cuốn sách đã theo mình suốt đời, đặc biệt là một giai đoạn biến thiên kinh hoàng là không phải dễ. Chỉ có người mê sách và yêu sách mới được sự tin cậy ấy!

Nguyễn Trọng Hiệp và nhà văn Nguyễn Thị Thuỵ Vũ

Mà không chỉ sách, với Nguyễn Trọng Hiệp còn rất nhiều thứ khác nữa, những gì thuộc về một thời vàng son của văn nghệ. Ví dụ như trong sưu tập của Hiệp không thiếu những băng đĩa, sách ảnh, đầu máy nghe nhạc từng thời kỳ. Từng tờ nhạc bướm sưu tập được Hiệp cũng săn sóc kỹ lưỡng cẩn thận.

Tôi thích nhạc Cung Tiến nhưng chưa khi nào thỏa mãn đam mê nghe dòng nhạc ông của chính mình. “Lòng cuồng điên vì nhớ/ Ôi đâu người, đâu ân tình cũ”. Đúng thật! Ở Cung Tiến có chút gì hoài cổ như ông vẫn tự nhận trong “Hoài cảm”. Là “nhặt lá vàng rơi xem màu lá còn tươi” hay “cố nhân ơi biết bao giờ về chốn xưa”. Thời đại internet, lên mạng chẳng thiếu thứ gì, cả nhạc Cung Tiến cũng vậy, nhưng không thể nghe như MP3 hay loa rè điện tử được. Có cái gì đó “đau thương” cho âm nhạc quá! Lúc nhão nhoẹt, lòe nhòe, khi khô không khốc, rửng rú. Cái thần nhạc, thần khí, sắc thái riêng biệt độc đáo của mỗi bản hòa âm bay đi đâu mất chỉ còn lại những xác chết âm thanh.

Máy nghe nhạc cổ và Tuyển tập nhạc Cung Tiến in ở Sài Gòn đầu thập niên 60 do Nguyễn Trọng Hiệp sưu tập

Cho đến khi tôi gặp Hiệp. Được nhìn từng dàn máy cổ, những băng tầng cát-xét rung lên vì sướng. Tê dại hơn là săm soi trên tay những nhạc bản in cách đây nửa thế kỷ, năm bảy chục năm nhòe nhoẹt dấu tích, hơi ấm bàn tay người cứ nói là sướng tê dại. Cung Tiến ơi Cung Tiến, liệu ông còn có giữ được những bản nhạc vàng son của ông như kẻ hậu sinh nghiện tàng thư và nâng niu hồn nhạc xưa này không?

***

Tiến sĩ văn chương Hoàng Kim Oanh gọi Nguyễn Trọng Hiệp là "người nâng niu hồn xưa". Câu chữ thật gợi và đầy cảm giác. "Nâng niu hồn" mà có thật! Câu chuyện bắt đầu từ việc chị chủ trương cùng nhóm bạn tổ chức một bản thảo về ngôi trường "Trưng Vương khung cửa mùa thu" nức tiếng ở Sài Gòn, nơi chị học ngày trước. Nhan đề lãng mạn, thơ mộng đã nhắc nhớ phần lời hát do nhạc sĩ Nam Lộc viết lại từ ca khúc được giới trẻ yêu chuộng “Tell Laura I love her” của hai nhạc sĩ Jeff Barry và Ben Raleigh. Bài hát kể lại chuyện tình bi thảm của một đôi lứa trẻ tuổi yêu mà không đến được với nhau. Tuy nhiên ca khúc “Tell Laura I love her” chưa được phổ biến rộng rãi ở Sài Gòn cho đến khi Nam Lộc viết lại lời mới cho ca khúc và đặt cho nó cái tên thật lãng mạn, học trò “Trưng Vương khung cửa mùa thu” với những hình ảnh đẹp, thơ mộng, đầy chất tự sự, mộng mơ trước tình yêu bỡ ngỡ đầu đời của cô nữ sinh: “Tim em chưa nghe rung qua một lần/ Làn môi em chưa hôn ai cho thật gần/ Tình trần mong manh/ Như lá, e xanh/ Ngơ ngác rơi nhanh/ Thu giăng heo may cho bóng cây lạnh đầy/ Người cho em nghe câu nhớ thương từng ngày/ Những ngày đợi chờ/ Trong nắng vu vơ/ Trong mắt ngây thơ/ Trưng Vương hôm nay mây vẫn giăng đầy trời/ Công viên năm xưa hoa vẫn rơi tuyệt vời…”.

Nhà sưu tập Nguyễn Trọng Hiệp đang cho nhà thơ Phạm Thiên Thư xem một tư liệu về thơ ông in từ những năm 1960 ở Sài Gòn. Người bên cạnh, áo dài vàng là TS Văn chương Hoàng Kim Oanh

Làm sao để tìm được những tư liệu về ngôi trường, những ấn phẩm báo tường, bích hoạ, văn chương... áo trắng một thời? Và thật bất ngờ, qua bạn bè giới thiệu chị đã gặp "gã nghiện sách" trẻ tuổi để được gã tặng lại nhiều tư liệu quý báu "cái thưở ban đầu lưu luyến ấy" của nữ sinh Trưng Vương. Để trong giai phẩm đặc biệt Mê Linh Trưng Vương ra mắt năm 2017, chị đã viết về gã nghiện sách đặc biệt này như "người nâng niu hồn xưa".

***

Đem lại nhiều xúc cảm, niềm vui bất ngờ cho kẻ khác như vậy mà với Hiệp những câu chuyện đó như thể quá bình thường. Anh còn phản ứng nếu như có ai đó gọi mình là nhà sưu tập bởi thấy điều ấy quá to tát, hoàn toàn không đúng với mình. Hiệp nói: "Tôi chỉ là một gã yêu văn hóa, âm nhạc, tinh thần trác tuyệt của một hồn Sài Gòn cũ đã mất. Bình thường như nhiều người…". Thế thôi. Còn công việc tình cờ tìm được các đĩa nhạc cổ, sách quý, vật xưa là do cố nhân phù trợ! Của quý tìm người chứ không phải muốn là được! Tất cả phụ thuộc vào một chữ duyên!

Nhà sưu tập Nguyễn Trọng Hiệp bên bộ sưu tập những tác phẩm của thi sĩ Bùi Giáng cách đây hơn nửa thế kỷ

Mà đúng là duyên thật với một gã thư sinh từ Quảng Ngãi vào Sài Gòn học tập rồi ở lại mưu sinh. Sài Gòn đã dung dưỡng tâm hồn anh. Rồi cũng từ đam mê sách vở, Hiệp có nhiều may mắn để tìm thấy nhiều tư liệu tàng thư, cổ vật. Hành trình âm thầm ngỡ mới vừa xuất phát nhưng cũng đã bền bỉ bao nhiêu năm. Đến nay, có thể nói Hiệp sẽ gây bất ngờ với bất kỳ ai nếu có dịp tới thăm những gì chắt chiu góp nhặt mà như anh nói "những mảnh vỡ của văn hóa Sài Gòn". Và "tôi muốn đi tìm, lưu giữ lại những mảnh vỡ đó như một lời cảm ơn phương Nam nghĩa hiệp, nắng gió. Mảnh đất đã rộng lượng cưu mang, tạo nhiều thành công cho một đứa trẻ nhà quê lưu lạc tứ xứ như tôi...".

Nhà sưu tập Nguyễn Trọng Hiệp và tập "Rừng dậy men mùa" của nhà thơ Đông Trình

Tôi tình cờ biết Nguyễn Trọng Hiệp cũng do "hồn xưa vía cũ" réo gọi. Một hôm tiến sĩ văn học Trần Hoài Anh gọi cho tôi bảo rằng có một nhà sưu tập trẻ muốn gặp để cho xem một thi phẩm của cha tôi in trước 1975. Đó là tập Rừng dậy men mùa - Thơ Đông Trình đã tuyệt bản mà cha tôi ao ước có một lần tìm thấy lại trong cuộc đời dạy học, làm nghệ thuật của mình. Tôi rưng rưng cảm động. Thật dễ hiểu vì sao càng có tuổi, cha tôi lại càng muốn trở về với những rung động yêu thi ca văn chương đầu đời như vậy. Đó cũng là hoài bão, say đắm, một thời huy hoàng và đẹp đẽ nhất của ông. "Dù rất xa nhưng đường đi phải tới/ Vì đau thương đã nạm ngọc chân người". Và cũng từ thi phẩm đó ông nhận ra kiếp người mang nặng, sau những cuồng mê, chữ nghĩa, vàng son sẽ rơi rụng "Đời chúng ta buồn như con trâu dưới ruộng/ Không có nổi niềm vui ở cuối mỗi đường cày" (Trích Rừng dậy men mùa).​

Mang cái niềm vui khấp khởi sau một tuần cày bừa viết lách, tôi đã gặp gã nghiện sách. Buổi đầu, thật bất ngờ khi biết Hiệp chỉ là một kẻ "ngoại đạo" của thế giới viết lách, chữ nghĩa. Hiệp chỉ đến với việc tìm kiếm, sưu tầm "tàng thư tịch cổ" khi có thời gian rảnh rỗi. Nói cách khác, thú chơi sách quý như dòng nước mát cân bằng tâm hồn anh. Hiệp đã cho tôi cảm xúc rưng rưng khi cầm trên tay tập Rừng dậy men mùa "bảo bối" của cha tôi thật. Nửa thế kỷ hay mấy mươi năm phút chốc như gần lại. Tập thơ đã in quá lâu, sau bao nhiêu vật đổi sao dời, như chỉ có nghệ thuật, chữ nghĩa còn lại. Nhớ thi sĩ Bích Khê từng viết "Những tờ thơ cũng đầy hơi hám/ Tay khách đa tình sẽ chuyển trao”. Phải đặt tâm hồn mình trong dòng cảm xúc ấy mới thấm thía hết tình yêu và ý nghĩa của người mê văn hoá và sưu tập tàng thư.

Thủ bút của nhạc sĩ Phạm Duy trên một nhạc bản in do Nguyễn Trọng Hiệp sưu tập

Khi tôi tìm hiểu các tư liệu về nhạc sĩ La Hối, Lê Trọng Nguyễn, Trọng Khương với các bài hát “Xuân và tuổi trẻ”, “Nắng chiều”, “Bánh xe lãng tử” hay những chân dung về các nhạc sĩ Cung Tiến, Phạm Duy, Y Vân, Hồng Vân trước 1975 đều được Hiệp giúp. Không chỉ văn bản mà anh còn cho nghe những băng đĩa gốc. Những thất lạc của thế kỷ gần như được phục hiện. Rất nhiều tư liệu quý từ bản đồ, tạp chí, tranh ảnh, dàn máy cũ... được Hiệp sưu tầm từ khắp ngõ ngách Sài Gòn. Có những tác phẩm công bố bản in đợt đầu tiên hay vẫn còn nguyên thủ bút, ghi chú của các nhà văn, nhà thơ như Xuân Diệu, Hồ Dzếnh, Bùi Giáng, Phạm Công Thiện, Cung Tiến, Đông Trình... Các băng cối, các bản thu đặc biệt của những danh ca Thanh Thúy, Khánh Ly, Khánh Ngọc, đĩa của các nhạc sĩ Lê Uyên Phương, Trịnh Công Sơn, Phạm Duy, Từ Công Phụng, Phạm Thế Mỹ... theo thời gian ố màu nhưng như vẫn còn nguyên nét kiêu bạt, sang trọng, dấu ấn khó phai cho dù vàng son đã trôi nổi bao năm tháng…

***

Tư liệu về nhạc phẩm "Con đường cái quan" của nhạc sĩ Phạm Duy trong bộ sưu tập của Nguyễn Trọng Hiệp

Nguyễn Trọng Hiệp chỉ có một mơ ước giản dị là giữ lại cho con cái, thế hệ sau mình biết được văn hóa miền Nam đã có một giai đoạn, một thời phát triển rực rỡ như thế. Anh cũng sẵn sàng chia sẻ với những nhà nghiên cứu, sưu tập, khảo cổ nếu tương lân, đồng thanh đồng giao. "Hình như với nghệ thuật, tự do sáng tạo sẽ đem lại nhiều giọng điệu, muôn màu muôn sắc cho văn chương, chữ nghĩa? Như con chim hót hay phải bay lượn giữa bầu trời thênh thang cao rộng...". Giá trị đích thực của người nghệ sĩ chính là tiếng nói sâu thẳm từ đáy tâm hồn. "Chân đi để lộ con đường/ Chim bay không để lộ phương hướng nào/ Người đi chồng bước lên nhau/ Chim bay thẳng cánh vút vào thinh không" (thơ Hoàng Ân).

Ấn phẩm "Tình khúc Từ Công Phụng" và những nhạc bản khác trong sưu tập Nguyễn Trọng Hiệp

Chính vì đam mê nét đẹp văn hóa hoàng kim rực rỡ một thời ấy, mà giữa phố phường Sài Gòn tất bật cuộc mưu sinh cơm áo vẫn có một gã trai trẻ săm soi nơi này chốn kia, sục sạo cầu gặp hồn thơ vía sách, nâng niu hồn xưa. Đó cũng là nét đáng yêu của đời sống hôm nay.

Đêm nay, chúng tôi lại hẹn nhau uống trà giữa thư phòng trà ngập ánh đèn vàng của Hiệp. Để nghe nhạc Cung Tiến, nhìm ngắm những băng đĩa cũ ố màu thời gian. Vút lên giọng Thái Thanh vàng son đã mất, đã phiêu linh sụp đổ một thời đại. “Một mùa thu xa vắng/ Như mơ hồ về trong đêm tối/ Cố nhân xa rồi, có ai về lối xưa?”.

Cố nhân đã về chốn xưa để có những người ngồi chờ già nua như ngày xưa…