Ấn phẩm “Thế giới của Truyện Nôm” (tên nguyên tác L’Univers des Truyện Nôm) của nhà nghiên cứu (NNC) Maurice Durand do Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh phối hợp cùng dự án ERC - Vietnamica và Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp (EFEO) tại TP.HCM giới thiệu đến bạn đọc gần xa.
Công trình được biên soạn bởi cố GS. Đinh Gia Khánh, NNC Nguyễn Văn Nguyên, GS. Philippe Papin và PGS. Philippe Le Failler. Trong lần xuất bản mới nhất (kể từ lần đầu xuất bản năm 1998 chỉ có bản tiếng Pháp - chữ Nôm) được dịch từ nguyên bản tiếng Pháp và cải tiến thêm Việt ngữ bởi đội ngũ thực hiện hùng hậu: Olivier Tessier (tổ chức biên soạn), Marcus Durand (con trai tác giả) - Nguyễn Thị Hiệp - Philippe Papin (dịch và giới thiệu), Võ Thị Minh Tâm (hiệu đính), Hoàng Ngọc Hiếu (chế bản chữ Nôm), ngoài ra còn sưu tầm thêm nhiều hình ảnh minh họa đặc sắc cho những truyện thơ.
Nguyên tác tiếng Pháp vốn là một bản di cảo còn dang dở vào thời điểm Maurice Durand qua đời (1966). Vì vậy “Thế giới của Truyện Nôm” không hoàn thiện và chưa thực sự ăn khớp như những trước tác của ông, thậm chí là khó tránh khỏi những thiếu sót, nhưng đội ngũ thực hiện về cơ bản vẫn tôn trọng nguyên tác và gắng công hoàn thiện nhất có thể với kho tư liệu mà tác giả để lại. Chuyên khảo này của Maurie Durand không chỉ cung cấp cho độc giả Pháp cái nhìn chính xác về hai thể loại văn học (truyện Nôm và ngâm khúc, ca…) trong văn học truyền thống Việt Nam, mà còn là một nghiên cứu phê bình về một số lượng tác phẩm đáng nể. “Mặc dù đây chỉ là sự dựng lại từ bản thảo dạng nháp của tác giả, mọi độc giả đều có thể nhận thấy tầm vóc lớn của công trình còn dang dở này và tìm thấy được nhiều kiến thức bổ ích về Việt Nam học tại Pháp. Với tuyển tập "truyện Nôm" và "ngâm khúc" này, Maurice Durand đã thêm một lần đóng góp vào việc tìm hiểu văn học truyền thống của Việt Nam” - điều mà Cố GS. Đinh Gia Khánh từng chia sẻ. Chuyên khảo mà Maurice Durand để lại cho chúng ta dường như đã cho thấy sự cao vọng của ông trong việc đặt các tác phẩm trong bối cảnh lịch sử văn học, điều mà Maurice Durand đã dành cả cuộc đời nghiên cứu với những ảnh hưởng sâu đậm bắt nguồn từ hai nền văn hóa Pháp - Việt.
Được biết, công trình “Thế giới của Truyện Nôm” đã đi một chặng đường dài để đến tay độc giả một cách trọn vẹn nhất có thể. Đầu tiên, vợ của tác giả gom góp tư liệu dưới dạng bản thảo chép tay đầu tiên ở dạng bản nháp từ sau khi ông qua đời. Theo lời khuyên và tư vấn của những nhà nghiên cứu uyên thâm thân thiết với tác giả, bà gửi ông L. Vandermeersch (1994, Giám đốc Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp) đầu tiên, rồi gửi tiếp đến ông Lê Hữu Mục (NNC Việt Nam sống ở Canada) tiến hành biên soạn và bổ sung thêm. Sau đó, bản thảo được đưa trở lại Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp và ông L. Vandermeersch chuyển tiếp cho ông D. Lombard (Giám đốc kế nhiệm của Viện) - người trực tiếp mời giáo sư Đinh Gia Khánh tham gia vào việc biên soạn lại cuốn sách để có thể công bố. Công việc đưa bản thảo từ dạng nháp đến gần như hoàn thiện là một chặng đường khá dài và phức tạp, đó cũng là nhờ vào công lớn của GS. Đinh Gia Khánh.
Thông thường, người ta thường gọi Truyện Nôm là để chỉ những tác phẩm khá dài, thường là khuyết danh, viết bằng chữ Nôm, theo lối văn vần và phần lớn viết theo thể thơ lục bát. Những truyện này trước khi được phổ biến bằng chữ Quốc ngữ đã được diễn âm và truyền bá bằng chữ Nôm. Truyện thơ Nôm được sáng tác bằng chính ngôn ngữ dân tộc xuất phát từ tinh thần dân tộc, thể hiện niềm tự hào vô bờ, mong muốn kiến tạo một di sản văn hóa đặc thù mang hình ảnh nhân vật chính trị của dân tộc Việt Nam. Ngôn ngữ, văn phong, phân tích tâm lý, tình cảm, thái độ ứng xử của nhân vật đưa chúng ta vào một không khí đặc thù của Việt Nam. Hơn thế nữa, phong cảnh tuyệt đẹp được miêu tả trong tác phẩm thường gây xúc động bởi tính nhân văn sâu sắc của nhân vật. Chủ đề được khai thác trong truyện Nôm thường được lấy từ tiểu thuyết Trung Hoa, từ truyền thuyết, cổ tích Việt Nam, có khi từ những giai đoạn lịch sử nổi tiếng nhất của Việt Nam, hoặc là những sáng tác theo trí tưởng tượng của một số tác giả khuyết danh hay hữu danh. Nổi tiếng nhất phải kể đến các truyện thơ Nôm Kim Vân Kiều, Lục Vân Tiên, Lưu Bình Dương Lễ, Chinh phụ ngâm khúc, Nhị Độ Mai, Quan Âm Thị Kính…
Hai trong số kiệt tác văn học Việt Nam nổi bật là “Kim Vân Kiều” và “Lục Vân Tiên” với số lượng xuất bản và nghiên cứu kèm theo đáng kể. Đặc biệt là năm 2022, Unessco vừa trao văn bản công nhận vinh danh danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiểu nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh của ông (1822- 2022), “Thế giới của Truyện Nôm” cũng ghi nhận và giới thiệu hai tác phẩm “Lục Vân Tiên” cùng “Ngư tiều vấn đáp y thuật” của ông.
Thông tin tác giả:
Maurice Durand (1914 - 1966), sinh ra ở Hà Nội, cha là GS. Gustave Durand - một nhà Hán học người Pháp - trưởng phòng dịch thuật Tòa án đồng thời là giáo viên tiếng Trung của Trường Đại học Tổng hợp, mẹ là Nguyễn Thị Bình, người Việt quê gốc ở Kiến An. Ông là một trong những nhà nghiên cứu song ngữ hiếm hoi của Viện Viễn Đông Bác cổ sở hữu hai nguồn văn hóa Pháp Việt và có mối liên hệ mật thiết với chữ Hán. Ông đảm trách giám đốc trung tâm của Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp tại Hà Nội (từ 1954 đến 1957). Trở về Pháp công tác, ông vẫn giữ mối quan hệ mật thiết với Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp và tin tưởng giao gửi trách nhiệm xuất bản toàn bộ các công trình nghiên cứu của mình.
Maurice Durand vừa là nhà sử học, ngữ văn học, vừa là nhà phê bình văn học và nhà phân tích mỹ thuật. Ông đã để lại nhiều công trình nghiên cứu tầm cỡ và có giá trị lâu dài như: Điện thần và nghi thức hầu đồng Việt Nam, Tranh dân gian Việt Nam sưu tầm và nghiên cứu, Nhập môn văn học Việt Nam, Tri thức văn hóa cổ truyền Việt Nam, Lịch sử thời Tây Sơn, Thế giới của Truyện Nôm… và nhiều công trình dịch, hàng trăm bài viết và một số lượng bản thảo đồ sộ chưa từng được xuất bản. Trong đó, Giải thưởng Sách Quốc gia Việt Nam từng hai lần vinh danh tác phẩm của ông thực hiện và đóng góp chung vào các năm 2019 với Tranh dân gian Việt Nam sưu tầm và nghiên cứu và năm 2021 với Điện thần và nghi thức hầu đồng Việt Nam và Thánh Mẫu linh tiêm do NXB Tổng hợp TPHCM ấn hành.