Kỳ 5: Con người cà phê

 “Homo Coffea” (Con Người Cà Phê), phát triển đồng thời với thế kỷ Khai Sáng ở Tây Âu, đã biểu trưng cho sự đổi đời, đoạn tuyệt với quá khứ và thẳng tiến đến tương lai. Trong chiều hướng ấy, cà phê trở thành thức uống “tối thượng” của nền kinh tế tư bản ngay từ lúc mới manh nha. Khẳng định trên sáng tỏ khi tiếp cận vấn đề từ việc trả lời câu hỏi, thoạt tiên ngỡ là ngây ngô: trước khi có cà phê, Tây Âu uống gì trong buổi ăn sáng để bắt đầu ngày lao động?

Biết đến từ thời cổ đại ở Trung Đông, tôn vinh như thức uống của thần linh ở Ai Cập, lan truyền rộng rãi sang Tây Âu kể từ những năm đầu của thời Trung Cổ, được khởi sự sản xuất đại trà từ cuối thế kỷ thứ VI, bia – cùng với bánh mì (trước khi khoai tây được du nhập từ Trung Mỹ) – là hai thể loại ẩm thực phổ cập ở các xã hội Tây Âu, từ thế kỷ thứ VII: buổi sáng bắt đầu bằng bia trắng trộn với lòng đỏ trứng gà ăn như súp với bánh mì đen, buổi trưa thì bia vàng và buổi tối là bia nâu. Trung bình, mỗi người dân Tây Âu, từ thế kỷ XI đến thế kỷ XVII, tính theo đầu người, nghĩa là bao gồm cả phụ nữ và thiếu nhi, tiêu thụ không dưới ba lít bia mỗi ngày, bởi lẽ bia được cho là có công dụng chống nhiều bệnh dịch chết người, lại dễ sản xuất, chế biến ít tốn kém hơn rượu và thêm nữa là có thể dùng nhiều mà không vi phạm các giới luật chay tịnh và kiêng cử của Nhà Thờ Công Giáo thời ấy!

Trong bối cảnh đó, không ngẫu nhiên khi thời Trung Cổ của Tây Âu đã mang hình ảnh “hơn 10 thế kỷ của đêm dài mộng mị” và cũng chẳng vô cớ mà tầng lớp tư bản phôi thai đã hiển dương cà phê, được du nhập từ Trung Đông vào giữa thế kỷ XVII, như thức uống của “nhân văn thời đại” và đả kích việc lạm dụng bia như sự “tàn hại nhân cách”.

Nói cách khác, ngay từ khởi đầu, cà phê, đối với Tây Âu, đã hiện hình là một thức uống nặng tính ý thức hệ: tích luỹ và phát triển tư bản cần một lực lượng lao động có hiệu năng, mà bản thân bia, lẫn rượu, không thể đáp ứng được đòi hỏi trên trong khi cà phê lại hoàn toàn thích hợp cho việc phát huy sự sáng tạo của trí năng lẫn nhịp độ của lao động. Chính vì vậy, tư bản khởi nguyên cần đến cà phê như thức uống để thăng hoa trí tuệ và sức lao động lẫn tính kỷ luật của con người.

* Đón đọc kỳ sau: Xã hội cà phê