Điện ảnh – Nỗi trăn trở về trách nhiệm với số phận con người và đất nước

Con đường đến với điện ảnh của bà bắt nguồn từ một cơ duyên đặc biệt.  Đó là cuộc gặp gỡ với vợ chồng đạo diễn Joris Ivens – Marceline Loridan trong thời gian họ ghi hình tác phẩm “Vĩ tuyến 17 – chiến tranh nhân dân” tại Vĩnh Linh, Quảng Trị. Lúc này, bà Phượng đang công tác tại Ủy ban liên lạc văn hóa với nước ngoài và được giao vai trò phiên dịch và chăm sóc sức khỏe cho vợ chồng đạo diễn người Hà Lan.

Bà Nguyễn Thị Xuân Phượng và hồi ký Gánh gánh... gồng gồng

Vĩ tuyến 17 – chiến tranh nhân dân ra đời đã gây xôn xao dư luận tại các nước phương Tây. Lần đầu tiên những hình ảnh trung thực nhất về cuộc chiến tranh Mỹ gieo rắc tại Việt Nam được hiện lên chân thực, gai góc. Sự đối lập giữa những kẻ xâm lược được trang bị tận răng với những người dân nhỏ bé cùng vũ khí thô sơ nhưng chiến đấu với tinh thần quật cường đã khắc họa rõ nét một khát vọng tự do mãnh liệt.

Theo lời khuyên của đạo diễn Joris Ivens, cùng với trải nghiệm quý giá khi tham gia cùng đoàn làm phim tại nơi khốc liệt nhất của chiến trường, bà đã mạo hiểm quyết định từ bỏ công việc hiện tại, thu nhập ổn định và một gia đình êm ấm với ba con nhỏ. Ở tuổi 37 bà quyết định trở thành một phóng viên chiến trường chỉ với một suy nghĩ: “Đất nước đang bị bom Mỹ tàn phá, cần phải có người xông pha vào chỗ khó khăn để phản ánh, tố cáo tội ác của đế quốc Mỹ”.

 Hai cuốn sách về đạo diễn Joris Ivens xuất bản với sự hỗ trợ của bà Nguyễn Thị Xuân Phượng

Năm 1968, Xuân Phượng trở thành nữ đạo diễn, phóng viên chiến trường duy nhất ở Việt Nam làm việc tại bộ phận truyền hình (tiền thân của Đài Truyền hình Việt Nam ngày nay). Bà xông xáo thực hiện hàng loạt các phim tài liệu mang tính thời sự, phản ánh những sự kiện chiến sự nóng bỏng tại chiến trường Campuchia, biên giới phía Bắc, là một trong những phóng viên đầu tiên vào Dinh Độc lập theo trung đoàn xe tăng… Những bộ phim tài liệu của bà Xuân Phượng ngoài tính chính luận còn bộc lộ sự trăn trở của một người nghệ sĩ luôn đau cùng nỗi đau nhân vật và thể hiện thái độ trách nhiệm với mỗi số phận con người, sự kiện của thời cuộc và đất nước. Đó là các tác phẩm Việt Nam và chiếc xe đạp (1974); Tôi Viết Bài Ca Hồi Sinh (1979).

Người phiên dịch tận tâm

Trong một lần thực hiện Đề án Sưu tầm, Nghiên cứu và Phổ biến tư liệu phim về Việt Nam của nhà làm phim Joris Iven, nhóm thực hiện đề án của Viện phim Việt Nam đã tìm đến bà Nguyễn Thị Xuân Phương.

Với sự giúp đỡ của bà, nhóm đề án đã có thể hoàn thành tác phẩm Vĩ tuyến 17- chiến tranh nhân dân sang cuốn sách Hai tháng trong lòng đất và thực hiện thêm cuốn sách song ngữ Joris Ivens với Việt Nam - Joris Ivens and Việt Nam. Tất cả thành viên trong nhóm đều không khỏi ngưỡng mộ và nể phục sự minh mẫn, sắc sảo và sức làm việc tận tâm của người phụ nữ ngoài 90. Tháng 4 năm 2019, tại Lễ trao giải Cánh Diều năm 2018 của Hội Điện Ảnh, cuốn sách  Joris Ivens với cuộc chiến tranh nhân dân Việt Nam, và bộ phim Joris Ivens và Ngọn gió Việt Nam do Viện phim Việt Nam thực hiện đã đoạt 2 giải Cánh Diều Bạc.

Triển lãm tranh tại Paris của bà Nguyễn Thị Xuân Phượng

Tài năng và sự tận tâm, mẫn tiệp của bà được các đồng nghiệp như: nhà quay phim Hữu Tuấn, đạo diễn Nguyễn Hữu Phần, vợ chồng đạo diễn Thanh Vân, Nhuệ Giang... vô cùng kính trọng. Những kỷ niệm và sự giúp đỡ của bà với họlà sự hỗ trợ kịp thời lúc khó khăn thời bao cấp cho nghệ sĩ Hữu Tuấn, khi bà không ngần ngại trả ngay một khoản tiền lớn để mua chiếc bình cổ của ông, bà từng thức cả đêm tại Paris để kịp dịch phụ đề tiếng Pháp cho Đời cát của Thanh Vân kịp giờ trình chiếu… và vô vàn sự giúp đỡ tận tâm như thế với nghệ sĩ điện ảnh. 

Tự hào và nâng đỡ giá trị văn hóa Việt 

Năm 1991, Gallery Lotus ra đời với ý nghĩa tôn vinh vẻ đẹp thanh tao của văn hóa, nghệ thuật quê hương.

Với bà, mở một Gallery không chỉ vì muốn có một công việc nuôi sống mình và niềm yêu thích với hội họa mà còn bởi “đây cũng là thông điệp ngắn nhất ra nước ngoài khi muốn khẳng định: Việt Nam không chỉ có chiến tranh, đói nghèo mà là một quốc gia có truyền thống văn hóa lâu đời, đặc sắc với những tác phẩm nghệ thuật không thua kém các quốc gia khác trên thế giới”.

Không chỉ sưu tầm các món đồ cổ của Việt Nam lưu lại trên thế giới tại các sàn đấu giá danh tiếng từ khắp thế giới bà còn phát hiện, tài trợ cho những họa sĩ trẻ, tài năng của Việt Nam. Từng bước, bà Phượng lặng lẽ giúp họ tỏa sáng qua các triển lãm tranh Việt Nam ở nước ngoài.

Bà từng tâm sự, trời cho tôi “mát tay”, tôi chọn họa sĩ nào là thành danh họa sĩ đó. Riêng với họa sĩ trẻ, tôi xem tranh họ, nếu thấy đúng là tài năng, tôi giúp họ đi Tây, học trong các bảo tàng, để họ tìm “không khí” sáng tạo nghệ thuật, tôi giúp đưa tranh của họ tham gia các triển lãm, hội chợ… Nhiều khi tôi phải bán đồ trang sức và đồ đạc của mình để mua tranh của họ… Ví dụ như tranh của họa sĩ Trương Đình Hào ở Hà Nội. 

Ảnh tư liệu về một lần đi tác nghiệp của bà Nguyễn Thị Xuân Phượng cùng vợ chồng đạo diễn người Hà Lan

Do thời gian làm việc tại Đài truyền hình và Bộ ngoại giao có mối quan hệ với nhiều người bạn Pháp trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật,  bà Xuân Phượng đã liên tục mở các cuộc triển lãm tranh Việt - Pháp 2 lần/năm trong suốt 22 năm. Với vốn tiếng Pháp xuất sắc bà còn thực hiện nhiều cuốn sách về văn hóa, lịch sử Việt Nam sang tiếng Pháp và ngược lại. Với những nỗ lực vun đắp bền bỉ cho cây cầu văn hóa Pháp - Việt, bà Xuân Phượng đã được Chính phủ Pháp trao Huân chương Bắc đẩu bội tinh đệ ngũ đẳng vào năm 2011. 

Với hàng chục năm làm việc với các họa sĩ, tiếp xúc với nhiều tầng lớp khán giả yêu tranh trên khắp thế giới, bà Xuân Phượng ngày càng yêu thích và nhận ra ý nghĩa công việc mình đã chọn, đặc biệt trong việc khiến con người xích lại gần nhau, mọi rào cản, hận thù như nhẹ nhàng được rỡ bỏ qua những bức tranh nghệ thuật.

Tag: đạo diễn nữ đạo diễn nghệ thuật nước nhà nguyễn thị xuân phượng