Ngày mai, 31.5.2025 (tức mùng 5 tháng 5 âm lịch), là Tết Đoan Ngọ - còn gọi là Tết "diệt sâu bọ". Đây là một ngày lễ truyền thống quan trọng của người Việt. Vào dịp này, người Việt thường chuẩn bị nhiều món ăn đặc trưng mang ý nghĩa trừ tà, giải độc, và cầu mong sức khỏe, bình an. 

1. Cơm rượu nếp

Cơm rượu nếp là một món ăn truyền thống đặc biệt của người Việt trong dịp Tết Đoan Ngọ và một số dịp lễ khác, nổi bật với hương vị độc đáo, khó nhầm lẫn với bất kỳ món ăn nào. 

Món ăn có vị ngọt thanh từ tinh bột nếp chuyển hóa trong quá trình lên men, hòa quyện một chút vị chua nhẹ tự nhiên từ men rượu - không gắt mà dịu dàng, kích thích vị giác.

Cơm rượu nếp là món ăn phổ biến trong dịp Tết Đoan Ngọ

Khi đã lên men vừa đủ, cơm rượu mang chút vị cay nhẹ của cồn, đặc biệt rõ nếu ăn vào buổi sáng sớm. Vị cay này không mạnh như rượu gạo mà êm dịu, dễ chịu – được tin giúp “giết sâu bọ” theo quan niệm dân gian trong ngày Tết Đoan Ngọ.

Bên cạnh đó, hạt nếp được nấu chín kỹ có độ béo mềm, dẻo thơm, mềm mại nhưng vẫn còn độ dai nhẹ, càng làm tăng sự hấp dẫn cho món ăn này

Khi thưởng thức cơm rượu nếp, bạn sẽ cảm nhận được mùi men rượu thơm lừng, có chút hăng nhưng dịu, mang đậm hương vị truyền thống. Hương nếp mới bùi bùi, dẻo ngọt, hòa quyện với mùi rượu tạo cảm giác rất “gợi nhớ” về những ngày lễ quê nhà. Nếu dùng nếp cái hoa vàng hay nếp cẩm, mùi càng thơm và hấp dẫn hơn.

2. Bánh tro (bánh ú nước tro)

Bánh ú tro (còn gọi là bánh tro, bánh gio hay bánh ú) là một món bánh truyền thống  thường xuất hiện trong dịp Tết Đoan Ngọ. Tuy mộc mạc, giản dị, nhưng bánh lại sở hữu hương vị và mùi thơm rất đặc trưng, khác biệt so với các loại bánh nếp thông thường.

Bánh u tro tuy đơn giản nhưng có mùi vị và hương thơm đặc trưng

Bánh thường không có nhân (hoặc chỉ có lớp nhân rất ít), vị chính là vị ngọt nhẹ từ nếp và một chút mằn mặn đặc trưng từ nước tro. Vị bánh thanh đạm, không ngấy, rất dễ ăn - đặc biệt trong tiết trời nóng bức của mùa hè.

Nước tro (hay nước kiềm) dùng để ngâm nếp tạo nên một vị đắng rất nhẹ, gần như không rõ rệt nhưng lại khiến bánh có chiều sâu trong hương vị, không đơn điệu. Nếp sau khi ngâm nước tro rồi luộc lên có độ trong, dẻo dai mà không bở như các loại bánh nếp thường.

Bánh ú tro thường được ăn kèm với mật mía, đường mật hoặc đường thốt nốt nấu chảy, tạo nên sự hòa quyện giữa thanh mát – ngọt dịu rất cuốn hút. Khi cắn một miếng, bạn sẽ cảm nhận được lớp nếp dẻo trong, ngấm vị mật ngọt, lan nhẹ vị tro – một cảm giác rất đặc trưng, không món bánh nào giống.

3. Hoa quả theo mùa

Theo quan niệm dân gian, buổi sáng sớm là thời điểm "sâu bọ" (ký sinh, vi khuẩn...) trong cơ thể hoạt động mạnh nhất. Việc ăn trái cây có vị chua, chát, chua ngọt hoặc có tính thanh nhiệt sẽ giúp “lôi kéo” và tiêu diệt sâu bệnh, hỗ trợ thanh lọc cơ thể. Đây là một phương pháp dưỡng sinh dân gian có giá trị dinh dưỡng lẫn y học truyền thống.

Mận, vải là những loại trái cây thường xuất hiện trên mâm ngũ quả ngày Tết Đoan Ngọ

Một số loại quả thường xuất hiện trong ngày tết Đoan Ngọ cổ truyền Việt Nam

• Mận có vị chua ngọt, giòn, mọng nước, giúp kích thích tiêu hóa, hỗ trợ thanh lọc ruột. Bên cạnh đó, màu đỏ tím của trái mận còn tượng trưng cho điều may mắn và thịnh vượng.
• Vải thiều: Mùa vải trùng với dịp Tết Đoan Ngọ. Vải có vị ngọt đậm, thơm, có tác dụng bổ huyết, giải nhiệt. Tuy nhiên, không nên ăn quá nhiều vì có tính nóng.
• Chôm chôm: vị ngọt dịu, mát, giúp thanh nhiệt, giải độc nhẹ. Đây là loại trái cây phổ biến trong các mâm quả ngày lễ ở miền Nam.
• Xoài: có vị chua ngọt cân bằng, kích thích vị giác, giúp tăng tiết dịch tiêu hóa, hỗ trợ làm sạch ruột.
• Dứa (thơm): loại trái cây với vị chua thanh, ngọt nhẹ, chứa nhiều enzyme bromelain giúp tiêu hóa đạm tốt hơn. Dứa có tính mát, giúp giải nhiệt mùa hè.
• Ổi, cóc, me, sấu…: đây là các loại trái có vị chua hoặc chát, có tác dụng giúp sát trùng đường ruột nhẹ, tiêu hóa tốt. Thường được dùng như món ăn kèm sáng sớm hoặc tráng miệng.

Những loại trái cây này thường được ăn lúc bụng còn đói (sáng sớm sau khi thức dậy) hoặc sau khi ăn cơm rượu nếp. Có thể kết hợp với trà thảo mộc, nước mát hoặc chè thanh nhiệt để điều hoà cơ thể. Tuy nhiên, không nên ăn quá nhiều trái cây nóng (như vải, nhãn) nếu bạn thuộc tuýp cơ thể dễ sinh nhiệt.

Các loại trái cây như mận đỏ, vải, dưa hấu, xoài, chôm chôm... có thể xếp thành mâm ngũ quả tượng trưng cho ngũ hành và mang ý nghĩa cầu mong sức khỏe, mùa màng tốt tươi trong ngày Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam.

4. Chè trôi nước ngũ sắc

Chè trôi nước ngũ sắc là phiên bản biến tấu rực rỡ, cuốn hút hơn của món chè trôi nước truyền thống. Ngoài hình thức bắt mắt, món chè này còn mang mùi vị hài hòa, tinh tế và phong phú nhờ các nguyên liệu tạo màu từ thiên nhiên.

Vỏ bánh làm từ bột nếp dẻo, dai nhẹ, mềm mịn, tan trong miệng kèm mùi thơm nhẹ. Nhân bánh thường là đậu xanh xay nhuyễn, sên với dừa nạo và đường, một số nơi thêm mè rang để tăng hương vị. Vị béo ngậy của dừa, bùi của đậu xanh và độ ngọt vừa phải hoà quyện của lớp vỏ dẻo bên ngoài tạo cảm giác cân bằng, dễ chịu.

Chè trôi nước ngũ sắc mang biểu tượng cho sự viên mãn, tròn đầy.

Nước đường nấu với gừng tươi tạo nên vị ngọt thanh, không gắt, cay nồng nhẹ - không chỉ làm dậy mùi mà còn có công dụng làm ấm bụng, hỗ trợ tiêu hóa – rất phù hợp trong các dịp lễ truyền thống như Tết Đoan Ngọ.

Một bát chè trôi nước ngũ sắc là sự tổng hòa của dẻo – béo – ngọt – cay – thơm, kết hợp từ thiên nhiên, không chỉ ngon miệng mà còn đẹp mắt và mang biểu tượng cho sự viên mãn, tròn đầy và may mắn.

Ở một số vùng, chè trôi nước nhiều màu từ nguyên liệu tự nhiên như lá cẩm tím, lá dứa xanh, nghệ vàng, gấc đỏ hay than tre đen,… Mỗi màu sắc không chỉ mang ý nghĩa riêng mà còn gắn liền với một loại hương thơm đặc trưng, làm cho trải nghiệm vị giác thêm phần phong phú và thi vị hơn so với phiên bản truyền thống.

Ẩm thực ngày Tết Đoan Ngọ nói riêng và ẩm thực Việt Nam nói chung là một trong những nét văn hóa đặc sắc nhất của dân tộc, nổi bật bởi sự đa dạng, độc đáo và đầy màu sắc. Từ nguyên liệu tự nhiên, cách chế biến khéo léo, đến cách trình bày tinh tế, mỗi món ăn đều thể hiện sự hoà quyện giữa nghệ thuật ẩm thực và bản sắc văn hóa vùng miền.

Tag: tết đoan ngọ ẩm thực Việt