Từ những năm 1998, trên báo chí và Đài Phát thanh, Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh đưa tin thành phố sẽ tổ chức kỷ niệm 300 năm…. nhận thấy ở thời điểm đó hầu như chưa có công trình bao quát về lịch sử vùng đất này, NNC Nguyễn Đình Tư với niềm đam mê sử học đã tập trung thời gian, sức lực đi khắp các thư viện, Trung tâm lưu trữ Quốc gia II ở Thành phố Hồ Chí Minh để tập hợp tài liệu, viết ngày viết đêm, nhanh chóng hoàn thành đề tài “Gia Định - Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh” với mong muốn cung cấp bao quát thông tin đến công chúng về lịch sử từ thời đại tiền sử cho đến thành phố Hồ Chí Minh ngày nay. Tuy nhiên, tác phẩm gần như chuẩn bị xuất bản nhưng lại gặp trở duyên lớn nên chưa thể ra mắt bạn đọc. Trong tâm trí NNC Nguyễn Đình Tư, dù chưa thể xuất bản như vậy cũng không làm ông nản chí. Ông nghĩ rằng những tài liệu trong tập bản thảo ấy là quý giá, không thể vứt bỏ được. Chờ một ngày thuận duyên nào đó, ông dùng bản thảo viết tiếp để cuốn sách này đầy đủ hơn. Không để hoài phí công sức tìm kiếm tư liệu và lượng kiến thức đồ sộ đó, NNC Nguyễn Đình Tư tiếp tục cập nhật nội dung cho đến những năm 2020. Ông vẫn âm thầm và miệt mài nghiên cứu bổ sung tư liệu bản thảo ấy trong hai mươi năm tiếp theo. Đến đây, thuận duyên và bộ sách “Gia Định - Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh: Dặm dài lịch sử (1698-2020)” được NXB Tổng hợp TPHCM giới thiệu đến rộng rãi bạn đọc vào đầu năm 2023.

Theo lời chia sẻ của NNC Nguyễn Đình Tư thì lâu nay có nhiều người viết về thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn, Thành phố Hồ Chí Minh. Nhưng mỗi người chỉ viết về một vấn đề, một mảng của thành phố, chưa có tác phẩm nào viết bao quát toàn diện các khía cạnh, các lĩnh vực hoạt động của Thành phố. Ngay như bộ sách Địa chí văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh cũng chỉ nói một cách đại cương về lĩnh vực lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, tư tưởng, tôn giáo, mà không nói đến các lĩnh vực khác. “Nay với tác phẩm này, tôi muốn cung cấp cho độc giả cái nhìn bao quát, toàn diện, cụ thể các giai đoạn lịch sử, từ năm 1698 đến năm 2020, các chế độ chính trị, các lĩnh vực hoạt động về hành chính, kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, y tế, tôn giáo tín ngưỡng, thể dục thể thao… của từng thời kỳ. Tóm lại, tác phẩm này ví như một tập cẩm nang mà mọi cơ quan, cán bộ, công chức, mọi gia đình trong Thành phố nên có để khi muốn tìm kiếm một vấn đề gì liên quan đến Thành phố, chỉ việc mở sách ra là được thỏa mãn ngay, khỏi phải đi tìm đâu xa”. – NNC Nguyễn Đình Tư bộc bạch.

Tác phẩm “Gia Định - Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh: Dặm dài lịch sử (1698-2020)” gồm 6 phần chính. Được chia ra 2 tập với mốc thời gian tập I từ 1698 - 1945 và tập II từ 1945 - 2020. Phần dẫn nhập trình bày đại cương về địa lý tự nhiên của Thành phố, về thời đại tiền sử, về thời kỳ phù Nam, về thời kỳ Thủy Chân Lạp và Lưu dân người Việt.

Phần thứ nhất giới thiệu thời các chúa Nguyễn và vua nhà Nguyễn, trình bày về tình hình vùng Bình Thuận - Đồng Nai - Gia Định trước khi Nguyễn Hữu Cảnh được cử vào kinh lý miền Nam, việc đặt nền móng, các đơn vị hành chính, việc mở mang bờ cõi, tổ chức các đơn vị hành chính dưới thời các vua nhà Nguyễn, tổ chức an ninh quốc phòng, mở mang nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, giao thông vận tải - bưu chính, thương mại, thuế khóa, tiền tệ, hoạt động văn hóa, giáo dục, nghệ thuật, thể dục, y tế, xã hội, tín ngưỡng - tôn giáo.

Phần thứ hai giới thiệu thời Pháp thuộc, trình bày về quân Pháp mở đầu cuộc xâm lược Nam Kỳ, đánh thành Gia Định, đánh đồn Phú Thọ, đánh đồn Chí Hòa; công cuộc kháng chiến của quan chức; Hòa ước Nhâm Tuất (1862); người Pháp tổ chức bộ máy cai trị, cấp quản hạt tức cấp trung ương, bộ máy cai trị thành phố Sài Gòn, thành phố Chợ Lớn, khu Sài Gòn - Chợ Lớn, cấp địa hạt sau là tỉnh, cấp quận, cấp tổng, cấp làng, tổ chức quản lý hành chính tỉnh Gia Định, tỉnh Chợ Lớn, tỉnh Tân Bình; tổ chức ngành tư pháp - quốc phòng; chính sách đối với người Hoa, chính sách về nông nghiệp, về công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, về giao thông vận tải, ngành bưu điện, về thương mại, về tài chính thuế vụ - tiền tệ - ngân hàng, về giáo dục, về văn hóa, về nghệ thuật, về y tế - thể thao - du lịch, về xã hội, về tín ngưỡng - tôn giáo; nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định tiếp tục chống Pháp.

Phần thứ ba giới thiệu giai đoạn từ ngày Nhật đảo chánh Pháp (1945-1975) đến Hiệp định Genève 1954, trình bày về cuộc đảo chánh của Nhật và cuộc khởi nghĩa của nhân dân ta nổi dậy giành chính quyền tại Sài Gòn, quân Pháp tái chiếm Sài Gòn - Gia Định và cuộc kháng chiến chống Pháp 9 năm (1945 - 1954).

Phần thứ tư giới thiệu giai đoạn Việt Nam Cộng hòa (1954-1975), trình bày việc chính quyền Ngô Đình Diệm âm mưu chia cắt lâu dài đất nước dưới sự can thiệp của Chính phủ Mỹ, về hoạt động nông nghiệp, về tiểu thủ công nghiệp - nông nghiệp, về giao thông vận tải, về thương mại - xuất nhập khẩu - bến cảng, về tài chính - ngân hàng - tiền tệ, về văn hóa - nghệ thuật, về giáo dục, về y tế - xã hội, về tín ngưỡng - tôn giáo, về du lịch, về ngoại giao - quốc phòng; về cuộc đảo chánh lật đổ Diệm, việc chính quyền Thiệu đã làm được; việc các cấp Đảng Lao động Việt Nam lãnh đạo nhân dân Sài Gòn - Gia Định đấu tranh chống Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa dẫn tới Chiến dịch Hồ Chí Minh đại thắng.

Phần thứ năm giới thiệu giai đoạn xây dựng Thành phố hòa bình, văn minh, hiện đại, hội nhập từ 1975-2020, dưới chính thể Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trình bày về việc chính thức thành lập Thành phố Hồ Chí Minh, về xây dựng và phát triển nông nghiệp - chăn nuôi - ngư nghiệp, về công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, về đầu tư nước ngoài, về thương mại, về tài chính - ngân hàng - tiền tệ, về giao thông vận tải – bưu điện, về giáo dục, về các lĩnh vực văn hóa - loại hình nghệ thuật, về y tế - xã hội, về tín ngưỡng - tôn giáo, về thể dục - thể thao, về du lịch, về liên kết với các tỉnh và hội nhập quốc tế, an ninh quốc phòng.

Phần tổng luận, phần phụ lục.

NNC Nguyễn Đình Tư, người đã sống ở hai thế kỷ, ông đã trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm lịch sử nước nhà. Lúc nào ông cũng tranh thủ từng chút một của thời gian, mỗi ngày đều dặn như thế để tỉ mẩn ghi chép những tư liệu vô giá dành cho hậu thế về các lĩnh vực như địa danh - địa chí, lịch sử - văn hóa Nam Bộ.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư 

Thông tin tác giả Nguyễn Đình Tư:

Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư sinh năm 1920 tại xã Thanh Chi, huyện Thanh Chương, Nghệ An. Thời kháng chiến chống Pháp ông là cộng tác viên báo Độc Lập; năm 1962 làm việc cho Ty Điền địa Phú Yên.

Năm 1996 ông Nguyễn Đình Tư là ủy viên thường trực Hội TP.HCM đồng đặt và đổi tên đường TP.HCM, là người đề xuất với hội đồng đặt cho TP.HCM hai con đường Hoàng Sa và Trường Sa.

Tính đến nay, nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư có khoảng 60 đầu sách đã xuất bản, các công trình từ trước năm 1975 như: Non nước Phú Yên, Địa chí Khánh Hòa, Non nước Ninh Thuận… và các công trình về sau như: Đường phố nội thành TP.HCM, Từ điển địa danh hành chính Nam Bộ, Non nước Quảng Trị, Tiểu sử và hành trạng các nhà khoa bảng Hán học Nam Bộ, Sổ tay tên đường ở thành phố Hồ Chí Minh, Chế độ thực dân Pháp trên đất Nam Kỳ (1859-1954), Địa chí hành chính các tỉnh Nam kỳ thời Pháp thuộc (1859-1954), tiểu thuyết loạn 12 sứ quân ... Mới nhất là bộ sách Gia Định - Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh: Dặm dài lịch sử (1698-2020) ấn hành năm 2023.

Tag: Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư Dặm dài lịch sử Gia Định - Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh