Ngày 23/12/2022 vừa qua, tại Bảo tàng của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, UBND tỉnh đã tổ chức Lễ công bố Quyết định về việc công nhận 3 chiếc mặt nạ vàng Giồng Lớn - Long Sơn là bảo vật quốc gia và công bố là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nhân Lễ giỗ Bà Phi Yến. Đồng thời trưng bày cùng một số hiện vật khác để người dân và du khách có thể tham quan.

Qua hai cuộc khai quật lớn vào năm 2003 và 2005, trên diện tích gần 550 mét vuông tại Giồng Lớn, Long Sơn, Vũng Tàu, các nhà khảo cổ học đã phát hiện 2.308 hiện vật bằng những chất liệu như gốm sứ, đá, mã não, thủy tinh, kim loại màu vàng... ở những khu lăng mộ. Những cổ vật này có niên đại khoảng 2.000 năm.

Trong số đó có 3 chiếc mặt nạ bằng vàng, là hiện vật độc bản, đặc biệt. Không chỉ thể hiện địa vị cao quý của chủ nhân lăng mộ mà còn mang những tư liệu quan trọng giúp nâng cao nhận thức về thời kỳ tiền Óc Eo ở vùng duyên hải Đông Nam Bộ.

Ba chiếc Mặt Nạ được khai quật từ 3 ngôi mộ cổ

Bộ 3 mặt nạ vàng Giồng Lớn này đã được đặt tên theo địa danh của nơi tìm thấy chúng là Giồng Lớn (xã Long Sơn, TP.Vũng Tàu). 3 chiếc mặt nạ được phát hiện trong ba ngôi mộ trong các đợt khai quật khảo cổ năm 2003 và 2005 do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam phối hợp với Bảo tàng Bà Rịa - Vũng Tàu thực hiện. Trong lăng mộ, ngoài chiếc mặt nạ bằng vàng còn có các đồ tùy táng khác như đồ gốm, đồ trang sức, tiền Ngũ Thục, vũ khí, công cụ,...

Trên cơ sở so sánh với các di chỉ khác ở miền Trung, miền Đông Nam Bộ... các nhà khảo cổ học đã xác định 3 ngôi mộ này nằm trong bộ khung có niên đại từ thế kỷ I TCN đến thế kỷ II TCN, cũng chính là niên đại của 3 chiếc mặt nạ. Thời kỳ này là thời kỳ bản lề ở Nam Bộ, khi văn hóa Tiền Óc Eo tiếp thu những yếu tố mới từ bên ngoài và chuyển tiếp sang văn hóa Óc Eo.

Kết quả phân tích hóa học cho thấy, ba chiếc mặt nạ đều được làm từ vàng sa khoáng, với hàm lượng vàng lần lượt là 96%, 79% và 75%, còn lại là một số kim loại màu để tăng độ cứng cùng các tạp chất khác.

Hình dáng của ba chiếc mặt nạ vàng

Mặt nạ vàng thứ nhất có hình chữ nhật kích thước 15x3cm, có đôi lông mày dài thanh tú, đầu thấp ngang mí mắt, thân cong dần về phía trên, đuôi mày cao. Phần phía sau là một âm bản của các nét chạm khắc. 4 góc của mặt nạ có 4 lỗ nhỏ. Đây là loại mặt nạ "eye - cover", chỉ lộ nửa trên khuôn mặt, chủ yếu là mắt.

Mặt nạ thứ 2 thứ hai có kích thước 15x6cm, mặt trước chạm nổi đôi mắt mở to, lông mày cong, sống mũi cao nổi, cánh mũi khoan thai; góc dưới bên phải của má được biểu thị bằng hình giống như mặt trời, với một vòng tròn ở trung tâm và nhiều tia sáng xung quanh. Phần phía sau là một âm bản của các hình vẽ phía trước; Mỗi cạnh dọc được đục ra 3 lỗ nhỏ.

Mặt nạ thứ ba có kích thước 15x8cm, mặt trước chạm nổi mặt người với đôi mắt mở to, lông mày rậm và giao nhau, mũi to, môi dày; mặt sau là âm bản của mặt trước; Ở 4 góc và gần dưới môi được đục lỗ để luồn dây. Đây là loại mặt nạ "full face" che đi thấy tất cả các đường nét của khuôn mặt. 

Tất cả đều được làm từ kim loại vàng với trình độ thủ công cao. Chúng là hiện vật gắn liền với những con người có địa vị cao trong xã hội đương thời của người dân Giồng Lớn - Long Sơn.

Theo Bảo tàng tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, vàng là kim loại quý không phong hóa, giá trị cao nên được chọn để dâng lên các bậc tổ tiên có mặt khắp mọi nơi ở khu vực. Các tài liệu khảo cổ học cho thấy, chôn cất mặt nạ khi an táng là một phong tục khá phổ biến ở vùng hải đảo, trải rộng từ Java, Bali đến Borneo và Philippines, có niên đại từ đầu kỷ nguyên của chúng ta cho đến khoảng thế kỷ 15.

Tuy nhiên, nếu so sánh chúng với những hiện vật được gọi là “mặt nạ” ở Gilimanuk, Buni, Plawangan ở Indonesia hay Santubong ở Malaysia thì 3 chiếc mặt nạ tìm thấy ở Giồng Lớn là độc nhất cả về kiểu dáng lẫn kỹ thuật xử lý bề mặt. Tất cả đều là khuôn hình chữ nhật, ép mỏng, sau đó chạm nổi các đặc điểm trên khuôn mặt, một trong số đó là khuôn che kín mặt thể hiện các đặc điểm nhân trắc học như lông mày giao nhau, mũi to, môi dày của người Indonesia.

Hội đồng Di sản Quốc gia cho rằng cả ba chiếc mặt nạ vàng gần như còn nguyên vẹn. Đây là những hiện vật gốc, rõ nguồn gốc được khai quật bằng phương pháp khảo cổ học duy nhất được biết đến từ trước đến nay ở Việt Nam. Và bộ sưu tập đồ vàng Giồng Lớn là bộ sưu tập đồ vàng cổ, có số lượng lớn và phong phú về chủng loại, đặc sắc nhất được biết đến ở Việt Nam. Ba chiếc mặt nạ bảo vật quốc gia đã góp phần tạo nên sự đặc sắc này.

Tag: di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Giồng Lớn - Long Sơn Mặt nạ vàng